Thermische omgevingsfactoren spelen een rol bij werkzaamheden met blootstelling aan hitte en aan koude.

De regelgeving bepaalt grenswaarden die gebaseerd zijn op de normen, om de gezondheid van werknemers te beschermen tegen belasting wegens blootstelling aan hitte of koude.

Die grenswaarden gelden vooral voor bepaalde ondernemingen waar werkzaamheden worden verricht waarbij een aanzienlijke blootstelling van technologische oorsprong (oven, koelkamer, ...) en/of van extreme, maar vaak tijdelijke klimatologische oorsprong (hittegolf, koudegolf) optreedt.

De meeste werknemers worden in het algemeen geconfronteerd met problemen van thermisch ongemak. Bij thermisch ongemak is het onmogelijk om grenswaarden in de regelgeving vast te leggen, omdat het ongemak afhankelijk is van de sector (tertiair, bouw, ...) en de uitgeoefende activiteit. Zelfs als er een norm bestaat om dit ongemak te toetsen, zal het de taak zijn van de sociale partners om, op basis van een globale risicoanalyse en mogelijke verbanden met andere risico's, voor de uitgevoerde activiteit de aanvaardbare grenswaarden van dit thermisch ongemak te bepalen.

De balans van de warmte-uitwisseling

Bij gebrek aan informatie vragen werkgevers en werknemers in de ondernemingen vaak:

  • vanaf welke luchttemperatuur werknemers recht hebben op een pauze;
  • hoe lang die pauze moet duren;
  • welke drankjes hen ter beschikking moeten worden gesteld.

Het antwoord op deze vraag is niet zo eenvoudig, aangezien andere klimatologische parameters dan de luchttemperatuur een rol spelen in de warmte-uitwisseling tussen het lichaam en de lucht, zoals de luchtvochtigheid, de stralingswarmte, de luchtsnelheid, de invloed van kledij en de fysieke belasting.

Om een thermisch evenwicht in stand te houden, moet de lichaamstemperatuur constant aan ongeveer 37°C blijven. Om dat te bereiken, moet het lichaam:

  • warmte produceren afkomstig van de stofwisseling die toeneemt volgens de fysieke arbeidsbelasting;
  • warmte verliezen door hoofdzakelijk langs de huid:
    • de omgevingslucht te verwarmen (maar als het zeer warm is, verwarmt de huid en het lichaam warmt dan nog meer op),
    • warmte naar koudere oppervlakken uit te stralen (maar voor een oven gaat de huid eerder de warmtestraling opvangen en het lichaam warmt dan nog meer op),
    • bij transpiratie zweet te verdampen (maar als het warm en vochtig is, verdampt dat vocht niet en blijft het op de klamme huid staan).

Om die warmtetoename en -verlies in evenwicht te brengen gaat de persoon inspelen op:

  • de luchtsnelheid: ze verhogen (tocht maken) of verlagen om de verdamping en de uitwisseling met de lucht op de werkplek te verhogen of te verlagen;
  • de kledij.

De thermische balans is dus afhankelijk van 6 factoren:

  • de temperatuur van de lucht;
  • de luchtvochtigheid;
  • de warmtestraling;
  • de tocht;
  • de warmteproductie (stofwisseling volgens de fysieke arbeidsbelasting);
  • de kledij.

Men moet die 6 factoren in overweging nemen als men een arbeidssituatie als aanvaardbaar gaat beoordelen.

Men spreekt van thermisch comfort als de persoon het niet warmer of kouder wenst te hebben. Bij thermisch comfort transpireert de persoon bijna niet, is de fysieke arbeidsbelasting zwak, is de kledij licht, is er praktisch geen warmtestraling en is de temperatuur tussen 18 en 25°C.

Wanneer het warmer is, wordt de arbeidssituatie:

  • oncomfortabel: de persoon gaat meer transpireren en trekt zijn kledij uit;
  • gevaarlijk met een risico op dehydratatie: de persoon transpireert overvloedig en drinkt onvoldoende;
  • gevaarlijk met een risico op hitteberoerte: zijn lichaamstemperatuur verhoogt geleidelijk.

Wanneer het kouder is, wordt de arbeidssituatie:

  • oncomfortabel: de persoon heeft het koud en trekt kledij bij aan;
  • zeer oncomfortabel: de persoon gaat rillen en gaat meer bewegen om zijn warmteproductie te verhogen;
  • gevaarlijk: de persoon verliest teveel warmte, zijn lichaamstemperatuur daalt geleidelijk.
  • Thermische omgeving - Publicaties

    Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België – 2012)

    Conform de SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgerelateerde risico's, beschrijft deze brochure een methode op vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. Met die methode kan men de risico’s met betrekking tot de blootstelling aan thermische omgevingsfactoren, beter voorkomen en/of bijsturen. De brochure sluit af met een reeks hulpfiches.

    Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties: Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

    Thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid – België – 2013)

    Deze brochure geeft nadere toelichting bij het koninklijk besluit van 4 juni 2012, dat nu is opgeheven en vervangen door de bepalingen van titel 1 van boek V van de codex over het welzijn op het werk. Ze richt zich tot de preventieadviseurs, tot de bedrijfsleiders die verantwoordelijk zijn voor uitvoering van de preventie en tot de werknemers op wie deze preventie van toepassing is.

    Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties: Thermische omgevingsfactoren.

  • Thermische omgeving - Externe documentatie

    Dossiers “Travail à la chaleur” en “Travail au froid” (INRS - Frankrijk)

    Op de website van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et de maladies professionnelles’ (INRS), in het Frans:

    Dossier thermische omgeving (HSE, Verenigd Koninkrijk)

    De website in het Engels van de “Health and Safety Executive” (HSE) bevat nuttige informatie over thermisch comfort en geeft advies bij blootstelling aan thermische stress in warme of koude omstandigheden.

    Op de website van de HSE, in het Engels: het dossier Temperature.

  • Thermische omgeving - Regelgeving

    • Titel 1 betreffende de thermische omgevingsfactoren van boek V van de codex over het welzijn op het werk
    • Titel 1 met betrekking tot de basiseisen betreffende arbeidsplaatsen van boek III van de codex

    De toelichting daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Thermische omgevingsfactoren.

  • Parlementaire vragen

  • 1223 Kamer (21/03/2023) - Gebruik van uv-licht in schoonheidsinstituten

  • 1586 Kamer - Maatregelen bij hoge temperaturen op het werk

  • Thermische omgeving - Tools

    Sobane-strategie toegepast op thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid - België)

    De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico's werd ontwikkeld voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Ze omvat vier tussenniveaus: Screening (Opsporing), OBservatie, Analyse en Expertise.

    De Sobane-strategie toegepast op thermische werkomgevingsfactoren is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

    Berekeningstools voor thermische indexen

    WBGT berekeningstabellen (FOD Werkgelegenheid - België)

    De WBGT-berekeningstabellen zijn beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg:

    Online WBGT calculators

    Informatica hulpprogramma's voor het beheer van thermische belasting (IRSST - Canada - 2008)

    Op de website van het ‘Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité du travail’ (IRSST), beschikbaar in het Frans:

    Normen

    • ISO 7730:2005 Ergonomie van de thermische omgeving - Analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid door berekening van de PMV- en PPD-waarden en door criteria voor de plaatselijke thermische behaaglijkheid
    • ISO 7933:2004 Ergonomie van de thermische omgeving – Analytische bepaling en interpretatie van warmtebelasting met behulp van een berekening van het voorspelbare fysiologisch gedrag bij warmtebelasting
    • ISO 7243:1989 Warme omgevingen - Ramen van de thermische externe belastingen van de mens aan het werk, gegrond op de WBGT-index (natte temperatuur en temperatuur van de zwarte bol)
    • ISO 15265:2004 Klimaatomstandigheden - Risicobeoordelingsstrategie bij het voorkomen van thermische belasting of thermische onbehaaglijkheid op de werkplek
    • ISO 15743:2008 Klimaatomstandigheden - Koude werkplekken - Risicobeoordeling en -management
    • ISO 11079:2007 Ergonomie van de thermische omgeving - Bepaling en interpretatie van koudebelasting bij gebruik van de vereiste kledingisolatie (IREQ) en plaatselijke afkoelingseffecten
    • EN 342:2004 Beschermende kleding – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen koude
    • EN 511:2006 Beschermende handschoenen tegen koude