Bij de conceptie van een arbeidssituatie of de aanpassing ervan, is het belangrijk geheel de arbeidssituatie in rekening te nemen, en dus ook de fysieke, psychische, mentale of cognitieve kenmerken ervan. Het is bijgevolg moeilijk om al deze elementen in deze rubriek op te nemen die gewijd is aan ergonomie want deze staat in verband met thema's die overigens op deze site worden voorgesteld. Ergonomie gaat te maken hebben met de meeste van deze andere thema's.
Bijvoorbeeld, voor de aanpassing van de werkomgeving, is informatie beschikbaar in de rubriek fysische agentia (lawaai, trillingen, thermische omgeving, verlichting).
1. Een oplossing voor verschillende problemen
Ergonomie tracht het mens-werk systeem te optimaliseren. Concreet betekent dit: streven naar een veiliger, gezonder, comfortabeler en efficiënter functionerend mens-werk-systeem. Het toepassen van ergonomische principes bij het ontwerpen van werkplekken, de technische uitrusting (gereedschappen en machines), de werkomgeving en de werkorganisatie kan heel wat werkgerelateerde problemen voorkomen. Bijvoorbeeld:
- de aandoeningen van de rug en van de bovenste ledematen (spier-pees-botaandoeningen) bij werkende mensen, ten gevolge van verkeerde werkhoudingen, repetitieve handelingen en overdreven spierinspanningen (bijvoorbeeld: bij montagewerk, bij inpakwerk aan de lopende band of bij beeldschermwerk);
- klachten van algemene lichamelijke vermoeidheid (bijvoorbeeld: langdurende zware inspanningen bij het ophalen van huisvuil of bij bouwactiviteiten) en lokale spiervermoeidheid (bijvoorbeeld langdurig staan bij het werk);
- klachten van mentale vermoeidheid (bijvoorbeeld: monotoon werk, werk waarbij men op een korte tijd veel informatie moet verwerken);
- menselijke fouten, vaak met dramatische gevolgen zoals ernstige ongevallen (bijvoorbeeld: bij het bedienen van machines), materiële schade of schade aan het milieu (bijvoorbeeld: een bedieningsfout van een operator in een controlezaal van een chemische productie).
Drie argumenten moeten worden benadrukt voor een ergonomische aanpak van preventie:
- menselijk motief: het werk mag geen bedreiging inhouden voor het welzijn (de gezondheid en de veiligheid) van de werknemers. Het werk moet bijdragen tot meer welzijn en een kwaliteitsvol leven.
- economisch motief: het verwaarlozen van ergonomische principes leidt tot menselijke maar ook tot economische schade. Zowel het slachtoffer als de onderneming ondervindt de economische gevolgen. Het slachtoffer leidt loonverlies en ziet zijn kansen op de arbeidsmarkt slinken. Voor de onderneming zijn er de kosten die gepaard gaan met ziekteverzuim en het vervangen van ervaren medewerkers. Indien het gaat om fouten, met ongevallen of andere catastrofes tot gevolg, kan de reputatie en zelfs het voortbestaan van de onderneming bedreigd zijn.
- juridisch / wettelijk motief: de wetgeving verplicht het toepassen van de ergonomie op het werk (zie verder: Is het verplicht ergonomie toe te passen?)
2. Ergonomische aanpak
Problemen lokaliseren
Oplossingen zoeken is niet altijd eenvoudig. Verschillende elementen uit het mens-werk systeem, die onderling in interactie staan, kunnen aan de basis liggen van de problemen.
Deze elementen hebben te maken met:
- de uitrusting (machines, technische hulpmiddelen, gereedschap, werkplek en inrichting)
- de organisatie van het werk en de taken (taakinhoud, afwisseling, werktijden, pauzes, nacht- of dagwerk, opleiding, communicatie,…)
- de producten waarmee gewerkt wordt (gewicht, vorm, gevaarlijke chemische of andere eigenschappen, warme of koude voorwerpen,…)
- de omgeving (geluid, licht, klimaat, stof,…)
- de mens (gestalte, gewicht, conditie, kennis en vaardigheden, opleidingsgraad,…)
Risico’s analyseren
De ergonomische benadering begint steeds met een analyse van de taken en de organisatie. De benadering richt zich op de identificatie en evaluatie van risicofactoren en gebruikt hiervoor een combinatie van subjectieve en objectieve analyse. Deze analyses laten toe om de externe en interne werkbelasting nauwkeurig te kunnen bepalen. Dit vormt de basis van een effectieve preventiestrategie die zou moeten volgen op de ergonomische studie.
Als “aanpassingen uitvoeren aan het mens-werk systeem” het doel is, spreekt men van “correctie-ergonomie”. Indien men overgaat tot een volledig nieuw ontwerp, spreekt men van “concept-ergonomie”.
Beide aanpakken zijn multidisciplinair, globaal en participatief. Het mag niet bij een analyse blijven. De analyse is de eerste stap op weg naar de oplossing.
Er is een gedetailleerd plan per stappen beschikbaar onder de rubriek tools.
Interne en externe preventiediensten
Vandaag beschikken ondernemingen over multidisciplinaire interne en externe preventiediensten, die tot taak hebben bij te dragen tot de risicoanalyse op het werk en tot het onderzoeken van de arbeidsbelasting. Bovendien dienen ze advies te geven bij het zoeken naar preventiemaatregelen ter voorkoming van fysieke en mentale vermoeidheid en ter voorkoming van werkgerelateerde fysieke en/of psychische aandoeningen.
Indien de interne dienst Preventie en Bescherming op het Werk van een onderneming zelf geen deskundige heeft betreffende ergonomie, kan men een beroep doen op de ergonoom van een erkende Externe Dienst Preventie en Bescherming op het Werk.
Vorming in ergonomie
Voor Preventieadviseurs Ergonomie van de externe diensten voor Preventie, Bescherming en Welzijn op het Werk, is een specifieke opleiding voorzien op universitair niveau. Het betreft een module Specialisatie Ergonomie die volgt na een algemene Multidisciplinaire Basisvorming (> 120 uren).
Om toegelaten te worden tot deze Specialisatie Ergonomie (> 280 uren), moeten de kandidaten beschikken over een einddiploma van een universiteit (of hoger onderwijs op universitair niveau). In het curriculum van deze vooropleiding moet één van volgende onderwerpen een belangrijk aandeel vormen: antropometrie, biomechanica, bewegingsleer, anatomie, inspanningsfysiologie of psychologie in de domeinen van arbeid en organisatie.
In België kan men deze basisvorming en specialisatiemodule ergonomie volgen aan:
- Master de spécialisation conjoint en gestion des risques, option ergonomie (60 European Credit Transfer and Accumulation System (ECTS)
Dit programma wordt gezamenlijk georganiseerd door vier universiteiten (UCL, ULB, UMONS, ULg), en wordt afwisselend geleid door één van de vier deelnemende universiteiten
- Bachelor en master milieu- en preventiemanagement Campus Brussel