Het woord ergonomie is afkomstig van het Griekse ergon (ergon: werk) en nomoz (nomos: wetten). Letterlijk betekent het "wat wettelijk is op werkgebied", hoe het zou moeten zijn. Afgeleid betekent het: "de wetenschap die de relatie tussen de mens en zijn omgeving tracht te optimaliseren". Het is een systeemgeoriënteerde discipline die zich niet beperkt tot het werk maar zich uitbreidt tot alle aspecten van menselijke activiteiten. Ook de thuissituaties worden mee bekeken.
Het doel van ergonomie is het werk aanpassen aan de menselijke fysieke en psychische mogelijkheden en beperkingen. Ergonomie is rekening houden met wat mensen kunnen en niet kunnen.
De International Ergonomics Association (IEA) publiceerde een definitie over de ergonomie, gebaseerd op de nieuwe ontwikkelingen in deze wetenschap.
“Ergonomie is de wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met het begrijpen van de interacties tussen de mens en andere elementen van een systeem. Het is de discipline die theorie, principes, data en methoden toepast op een ontwerp, zodat het menselijk welzijn en in het algemeen het systeem geoptimaliseerd worden”.
Het systeem omvat de interactie tussen de mens en zijn werk. Het werk wordt gekenmerkt door elementen zoals de uitrusting (machines, gereedschap, voorwerpen, …) de werkplek, de werkorganisatie en de werkomgeving.
Het toepassen van ergonomie vergt een brede kennis, vermits de ergonomie uitgaat van een globale benadering. Hierbij wordt rekening gehouden met zowel fysieke, cognitieve, sociale, organisatorische als omgevingsfactoren.
De toepassingsdomeinen zijn dan ook zeer breed, en ontwikkelen zich steeds verder.
Verschillende disciplines binnen de ergonomie
De IEA onderscheidt verschillende disciplines binnen de ergonomie:
- De fysieke ergonomie: studie van de fysieke belasting (bewegings- en houdingsbelasting, werkplekinrichting,…), gebruik makend van wetenschappen zoals de fysiologie, de anatomie, de antropometrie, de biomechanica.
- De cognitieve ergonomie: studie van de mentale processen, gebruik makend van de kennis uit de psychologie (m.b.t. informatieverwerking, het geheugen, perceptie, redeneren, motorische respons) wordt de mentale belasting bestudeerd met aandacht voor beslissingsprocessen, interactie tussen mens en techniek, menselijke fouten en werkgerelateerde stress.
- Organisatorische ergonomie: richt zich op het optimaliseren van socio-technologische systemen, met aandacht voor de organisatiestructuur, het beleid en de processen.
Belasting en belastbaarheid
De systeembenadering – en de relatie tussen de mens en de andere elementen in het systeem - is essentieel in de ergonomie. Men zoekt naar een optimale relatie tussen belasting en belastbaarheid. Belasting duidt op wat de specifieke vereisten van het werk of van de activiteit in een welbepaalde omgeving de mens opleggen.
De belastbaarheid duidt op wat de mens aan kan; dit wordt bepaald door de anatomische, fysiologische, mentale en psychologische kenmerken van de mens zelf. Belasting en belastbaarheid zijn vaak niet in evenwicht.
Bijvoorbeeld: door de hoge snelheid van een lopende band kan de bewegingsfrequentie van bandwerkers leiden tot overbelasting van de bovenste ledematen.
Ergonomie op het werk en thuis
Ergonomie richt zich zowel op het werk als op de thuisomgeving. Ergonomie kan zich ook concentreren op specifieke doelgroepen.
Bijvoorbeeld:
- ergonomie voor mensen met een handicap:
- wat zijn de mogelijke reikafstanden voor mensen in een rolstoel?
- hoe kunnen mensen met een motorisch of visueel probleem toch nog een computer bedienen of teksten doornemen?
- ergonomie voor kinderen:
- hoe zit het met het ontwerp van de huidige schoolbanken?
- welke ergonomische eisen kan men stellen aan een boekentas?
- ergonomie voor oudere werknemers:
- dient de werkorganisatie er anders uit te zien voor ouderen omwille van fysiologische beperkingen?
- is er nood aan bijkomende verlichting voor ouderen bij beeldschermwerk?
(Bronnen : R. Op De Beeck, F. Willems, J.P. Demaret, F. Gavray, Ergonomie, Cursustekst bij de opleiding Adviseur Ergonomie van Prevent, Prevent, 2009 en - International Ergonomics Association (IEA))