Mentale belasting ontstaat wanneer de eisen die gesteld worden op het vlak van de cognitieve functies, de belastbaarheid van de werkende persoon overschrijden. Dit kan te maken hebben met moeilijkheden van het functioneren van het informatieverwerkend systeem. Uiteraard zal dit ook beïnvloed worden door de fysieke belasting waar diezelfde werkende mensen aan blootgesteld worden. Mensen die lichamelijke hinder of vermoeidheid ervaren zijn vaak minder allert en maken sneller fouten.
Ook psychosociale aspecten zijn van belang. Zo kunnen bijvoorbeeld intermenselijke conflicten of jobonzekerheid de aandacht van werkende mensen verstoren waardoor de mentale belastbaarheid daalt en er sneller fouten zullen optreden.
Men moet streven naar een optimale mentale belasting. Zowel een over- als een onderbelasting van de mentale mogelijkheden, kunnen leiden tot klachten of tot fouten of tot slecht functioneren van het systeem.
Werkende mensen moeten vaak informatie verwerken en fungeren als probleemoplossers. Ze krijgen en verwerken informatie, nemen beslissingen en voeren handelingen uit op basis van de informatie. Dit onderdeel wordt behandeld door de cognitieve ergonomie.
Waarnemen is geen passief, maar een actief proces. Er wordt gefilterd en geselecteerd. We zien en horen niet alles wat waarneembaar is. Er wordt gefilterd in functie van vroegere ervaringen, interesse en waardeoordeel.
Bovendien stelt de mens delen informatie samen tot gehelen, waaraan zin en betekenis kan worden toegekend. De organisatie van onze waarneming en onze reacties erop worden bijgestuurd (cybernetisch feedback model) door gegevens uit ons geheugen.
Onduidelijke informatieverschaffers
Mogelijke risicofactoren zijn te vinden in het concept van de informatieverschaffers en bedieningsmiddelen (technische uitrusting), het concept van hoe de informatiestroom en de interactie tussen mens en techniek in het werk georganiseerd is (bijvoorbeeld concept van software), de sociale en de fysieke omgeving en de werkplek waarin het werk uitgevoerd wordt. Uiteraard spelen de kennis, de vaardigheden en in het algemeen de belastbaarheid van de werkende mens een belangrijke rol.
Checklist
In volgende checklist worden een aantal risicofactoren in kaart gebracht. Een JA als antwoord kan duiden op een probleem (uit Op De Beeck R. et al.):
- Wordt het detecteren en waarnemen (met behulp van zintuigen) van de gewenste informatie bemoeilijkt? Is de omgeving van die aard dat auditieve of visuele informatie (bijvoorbeeld signalen) gemakkelijk gemaskeerd worden? Is er bijvoorbeeld teveel lawaai of is er kans op verblindend licht?
- Moet men veel informatie selecteren en verwerken? Moet men eventueel tegelijk verschillende soorten informatie opnemen? Moet men andere informatie wegfilteren?
- Is er een bepaalde tijdsdruk bij het opnemen van de informatie?
- Kan de aandacht afgeleid worden door gebeurtenissen of door personen in de omgeving?
- Is de opgenomen informatie moeilijk te begrijpen of kan ze gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd worden?
- Speelt het geheugen hierbij een belangrijke rol of met andere woorden, is er een kans dat men iets vergeet? Is er een kans dat bepaalde informatie ten onrechte verward wordt met informatie reeds aanwezig in het geheugen?
- Moet er geredeneerd worden en kan men gemakkelijk vervallen in een foute redenering?
- Is het moeilijk om beslissingen te nemen en te handelen op basis van de opgenomen informatie?
- Zijn er moeilijkheden bij het omzetten van beslissingen in correcte handelingen (bijvoorbeeld bij bediening van een machine of een voertuig)?
- Kan men zich gemakkelijk vergissen van bedieningsmiddel? Is er een gebrek aan standaardisatie van bedieningsmiddelen? Zijn de bedieningsmiddelen te complex?
- Kan men ongewild een bedieningsmiddel activeren?
- Is het onmogelijk om te zien of een bedieningsmiddel geactiveeerd is?
- Kan een bedieningsmiddel gemakkelijk verkeerd bediend worden (verkeerde richting, te veel of te weinig manipuleren, moeilijk bereikbaar,…)?
- Moet men verschillende handelingen tegelijkertijd uitvoeren?
- Krijgt men feedback wanneer er een verkeerde bediening uitgevoerd wordt?
- Is een fout herstelbaar?
- Staan de personen tijdens de informatieopname of -verwerking of bij het nemen van beslissingen en het uitvoeren van handelingen onder emotionele of psychosociale druk?
- Hebben de betrokken personen mogelijk onvoldoende kennis en vaardigheden om optimaal te functioneren in het systeem?