Repetitieve handelingen komen onder andere vaak voor bij inpakwerk, administratief werk, montagewerk, fruitteelt, voedingsindustrie, muzikanten, bouw, …
De repetitieve bewegingen kunnen in combinatie met verkeerde houdingen en het uitoefenen van kracht, een groot risico inhouden voor letsels van de bovenste ledematen. Zelfs beperkte spierbelastingen kunnen ernstige letsels tot gevolg hebben, wanneer deze vaak herhaald worden of wanneer de spieren statisch belast worden.
Letsels van de bovenste ledematen
Het zijn meestal de bovenste ledematen die getroffen worden door een blootstelling aan repetitieve bewegingen. In sommige gevallen kunnen dat echter ook de onderste ledematen zijn, bijvoorbeeld bij het repetitief bedienen van een voetpedaal.
De klachten ter hoogte van de bovenste ledematen kunnen te maken hebben met vermoeidheid van spieren, ontstekingen van pezen, aandoeningen van zenuwen, aandoeningen van bloedvaten en zwellingen. Deze klachten komen dan ook meer voor in de hierboven vermelde sectoren.
Risicoanalyse
Ook hier kan de ISO Norm 11228 deel 2 (2007) gebruikt worden als referentie voor de risico-inventarisatie en evaluatie.
In deze norm wordt er op gewezen dat bij repetitieve belastingen de duur (en hersteltijd), de frequentie, de houding en de uitgeoefende krachten de belangrijkste risicofactoren zijn. De karakteristieken van de te manipuleren objecten (dimensies, vorm, houvast, warmte), de werkorganisatie, de psychosociale aspecten en bepaalde omgevingsparameters kunnen de risico’s verhogen.
Belangrijke begrippen bij het beoordelen van de risico’s zijn de werkcyclus (taken die herhaald worden in een bepaalde volgorde), de cyclustijd, frequentie van bewegingen, beweging en houding van bepaalde lichaamssegmenten en de hersteltijd.
Voor de risicobeoordeling wordt in deze norm een eenvoudige methode en een meer gedetailleerde methode gebaseerd op de Occupational Repetitive Action (OCRA) methode.
In de eenvoudige methode worden onder andere volgende aspecten beoordeeld:
- aard van de repetitieve bewegingen (welke delen van het lichaam) en duur;
- repetitieve bewegingen en ongunstige werkhoudingen (buigen, strekken, draaien,… van gewrichten)
- de kracht voor het vasthouden van gereedschappen of voor het draaien, trekken, duwen,… van gereedschappen of van producten
- herstel of recuperatietijd
- omgevingsbelasting (zoals trillingen of koude)
- psychosociale aspecten zoals werkdruk, jaagsystemen, regelmogelijkheden of controle over het werk en sociale ondersteuning
Preventiemaatregelen
In de eerste plaats moeten risico’s vermeden worden. Dit kan door sommige repetitieve bewegingen te automatiseren of door mechanisatie (werk door machines in plaats van door personen).
De risico’s kunnen verminderd worden door:
- door een doordacht aankoopbeleid van werkplekken of gereedschappen kunnen risico’s vermeden of verminderd worden.
- aanpassingen van de werkplek: werkhoogte, reikwijdte, bewegingshoek, ruimte, geen contact met harde of scherpe randen, trillingsvrij en gemakkelijk hanteerbaar materiaal, aangepaste werkomgeving
- aanpassingen van de taak en de houdingen en bewegingen: vermindering spierkracht door gebruik van hulpmiddelen, vermindering van afstand (lastarm), …
- aanpassingen van de organisatie zodat de blootstellingduur vermindert: jobverbreding, jobverrijking, jobrotatie, voldoende pauzes en aangepast werkschema met aandacht voor herstel en recuperatie. Jaagsystemen zoals “stukloon” of “klaar naar huis”, moeten vermeden worden aangezien dit leidt tot piekbelastingen.
- persoonlijke beschermingsmiddelen zoals handschoenen kunnen nuttig zijn omdat ze een stevigere grip op een object mogelijk maken. Hierdoor vermindert de vereiste kracht.
- informatie en opleiding voor alle betrokkenen (leidinggevenden, managers, ontwerpers,…).
(Bron : R. Op De Beeck, F. Willems, J.P. Demaret, F. Gavray, Ergonomie, Cursustekst bij de opleiding Adviseur Ergonomie van Prevent, Prevent, 2009, V. Hermans, R. Op De Beeck, Overbelastingsletsels, Ergonomie in de Praktijk nr. 2 juni, PREVENT 2001, International Organization for Standardization. (2007). Ergonomics - Manual handling - Part 3: Handling of low loads at high frequency. Geneve: ISO)
Meer informatie hierover is beschikbaar in het thema Musculoskeletale aandoeningen (MSA).