Welzijn op het werk tijdens de afgelopen legislatuur (2020-2024): enkele cijfers

28.01.2025

De afdeling Humanisering van de Arbeid (AD HUA) is één van de vijf algemene directies binnen de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Ze heeft onder meer als opdracht om het beleid en de regelgeving inzake welzijn op het werk voor te bereiden, te bevorderen en uit te voeren, en de actoren die betrokken zijn bij welzijn op het werk, zoals werkgevers en werknemers, te sensibiliseren.

Hieronder worden een aantal tijdens de voorbije legislatuur genomen initiatieven geïllustreerd aan de hand van enkele cijfers. Uiteraard valt niet alle werk dat tijdens deze jaren verricht werd volledig in cijfers te vatten.

Activiteiten in het kader van COVID-19

Bij het aantreden van de nieuwe regering in oktober 2020 zaten we volop in de Covid-19-pandemie, en lag de nadruk dus vooral op dringende maatregelen om het hoofd te kunnen bieden aan deze uitzonderlijke situatie. Het was belangrijk om ervoor te zorgen dat alle werknemers hun werk zo veilig en gezond mogelijk konden (blijven) uitvoeren: de FOD Werkgelegenheid en de sociale partners werkten daarom samen aan de nodige aanbevelingen en regels om werknemers te beschermen tegen Covid-19 op de werkplek.

In dat kader werden maar liefst 8 versies van de “Generieke Gids om de verspreiding van COVID-19 op het werk tegen te gaan” gemaakt tussen april 2020 en maart 2022, die telkens aangepast waren aan de wetenschappelijke inzichten op dat moment en aan de evolutie van het virus en de vaccinatie.

De sociale partners van de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het Werk namen tijdens de periode 2020-2022 ook 11 initiatieven om standpunt in te nemen op vraag van de Taskforce Vaccinatie, de Taskforce Testing en het Coronacommissariaat, of om publieke verklaringen, oproepen en mededelingen te doen in het kader van COVID-19 op de werkvloer.

Daarnaast werden ook verschillende regelgevende initiatieven genomen: zo werd Covid-19 in navolging van de Europese richtlijn opgenomen in de lijst met biologische agentia (KB 23/11/2020), en werd de rol van de preventieadviseur-arbeidsarts bij de bestrijding van Covid-19 vastgelegd (KB 5/1/2021, opgeheven na afloop van de pandemie door het KB van 15 mei 2022).

Om beter voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën of pandemieën werd bij KB van 21 februari 2021 betreffende bijzondere preventiemaatregelen op het werk in geval van een epidemie of pandemie een algemeen artikel I.2-27 in de Codex over het Welzijn op het Werk ingevoerd om de herwerkte en veralgemeende “Generieke Gids Veilig Werken tijdens een epidemie of een pandemie” in de Codex te verankeren, samen met de basisprincipes om een epidemie of pandemie in de werkcontext aan te pakken.

Voorbereiden van de regelgeving inzake welzijn op het werk

Tijdens de voorbije legislatuur heeft de AD HUA in opdracht van de Minister van Werk 5 wetten en 31 reglementaire besluiten opgesteld. Al deze teksten werden tijdens de afgelopen legislatuur in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt.

De AD HUA faciliteert ook het sociaal overleg in het kader van de totstandkoming van de koninklijke besluiten inzake welzijn op het werk: zo leverde de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het Werk tijdens deze legislatuur maar liefst 40 adviezen af m.b.t. ontwerpen van KB of MB die verband houden met welzijn op het werk.

Enkele voorbeelden:

Om de re-integratie van (langdurig) zieke werknemers te verbeteren, kreeg de bestaande regelgeving een update door het KB van 11 september 2022 tot wijziging van de codex over het welzijn op het werk wat het re-integratietraject voor arbeidsongeschikte werknemers betreft. Tezelfdertijd werd ook de beëindiging van de arbeidsovereenkomst omwille van medische overmacht losgekoppeld van dit re-integratietraject via de Wet van 30 oktober 2022. Omdat een groot deel van de langdurige afwezigheden verband houden met musculoskeletale aandoeningen (MSA), werd het KB van 19 maart 2024 m.b.t. ergonomie op het werk en de preventie van MSA genomen.

Discriminatie en psychosociaal welzijn bleven een belangrijk aandachtspunt deze legislatuur, met een eerste wet van 7 april 2023 die de discriminatiewetten wijzigde wat de bescherming tegen nadelige maatregelen betrof, bv. t.a.v. getuigen van discriminatie en een KB van 1 mei 2023 dat de codex wijzigde wat de informatie betreft aan de werkgever de bescherming tegen nadelige maatregelen in het kader van de interne procedure. Daarnaast werd bij wet van 5 november 2023 ook de verplichting ingevoerd om een vertrouwenspersoon te hebben in ondernemingen met minstens 50 werknemers. Ten slotte werd de bestaande wetgeving inzake de collectieve aspecten van de psychosociale risico’s op het werk geëvalueerd in het kader van het Plan BEMAT (mentaal welzijn op het werk).

Om de werking van de externe preventiediensten te verbeteren, hoofdzakelijk in kleine en middelgrote ondernemingen, werd het KB van 14 augustus 2021 m.b.t. de bedrijfsbezoeken en het beleidsadvies genomen. Daarnaast optimaliseerde het KB van 26 maart 2024 de organisatie van het preventiebeleid in de ondernemingen door de vereenvoudiging van de procedures voor de oprichting van een gemeenschappelijke interne preventiedienst. Het KB van 12 mei 2024 tot administratieve vereenvoudiging en actualisering van diverse bepalingen van de codex welzijn op het werk zette deze vereenvoudigingsoefening verder.

Naast de omzetting van EU-richtlijnen nam de Minister ook een aantal andere initiatieven om werknemers beter te beschermen tegen gevaarlijke stoffen, onder meer door het KB van 12 februari 2023 betreffende asbest, het KB van 2 juli 2023 ter bescherming van werknemers tegen agentia met hormoonontregelende eigenschappen, het KB inzake begassingen van 15 juni 2023 en het KB betreffende laboratoria van 9 april 2024.

Naast de dienstboden werd ook voor andere sectoren initiatief genomen. Bijvoorbeeld, om de communicatie op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen te verbeteren, werd een verplichte basisveiligheidsopleiding ingevoerd bij KB van 7 april 2023, en op het nippertje werd ook de regelgeving rond sekswerkers afgerond bij wet van 3 mei 2024 en uitvoeringsbesluit van 20 oktober 2024.

Omzetten van Europese Richtlijnen

Tijdens de afgelopen regeerperiode werden ook heel wat Europese richtlijnen omgezet in Belgisch recht, voornamelijk om nieuwe grenswaarden vast te leggen voor kankerverwekkende stoffen. Het gaat om de volgende richtlijnen:

Wijzigingen aan de Richtlijn 2004/37/EG betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan carcinogene of mutagene agentia op het werk:
- Richtlijn (EU) 2019/130 van 16 januari 2019 omgezet in Belgisch recht door KB van 19 november 2020
- Richtlijn (EU) 2019/983 van 5 juni 2019 omgezet in Belgisch recht door KB van 19 november 2020
- Richtlijn (EU) 2022/431 van 9 maart 2022 omgezet in Belgisch recht door KB van 16 november 2023
Richtlijn (EU) 2019/1831 van 24 oktober 2019 tot vaststelling van een vijfde lijst van indicatieve grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling uit hoofde van Richtlijn 98/24/EG en tot wijziging van Richtlijn 2000/39/EG omgezet in Belgisch recht door KB van 11 mei 2021
Richtlijn (EU) 2019/1832 van 24 oktober 2019 tot wijziging van de bijlagen I, II en III bij Richtlijn 89/656/EEG van de Raad m.b.t. zuiver technische aanpassingen (gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen op het werk) omgezet in Belgisch recht door KB van 17 oktober 2021

Verlenen van erkenningen, afwijkingen, meldingen en toelatingen in het kader van het welzijn op het werk

De AD HUA zorgt in het kader van kwaliteitsbeheer, samen met de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het werk, voor de erkenning van heel wat actoren die betrokken zijn bij de uitvoering van de regelgeving inzake welzijn op het werk, wat gebeurt via ministerieel besluit (MB). Zo werden sinds 2020 de volgende individuele erkenningsbesluiten genomen:

10 MB’s tot erkenning van externe diensten voor preventie en bescherming op het werk
16 MB’s tot erkenning van externe diensten voor technische controles op de werkplaats
23 MB’s tot erkenning van specifieke aanvullende vormingen voor coördinatoren inzake veiligheid en gezondheid op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen (niveau A en B) encursusmodules “aanvulling tot coördinator inzake veiligheid en gezondheid op de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen”
35 MB’s tot erkenning van aanvullende vormingen tot preventieadviseur (niveau I en II)
80 MB’s tot erkenning van laboratoria voor werkplaatsmetingen
109 MB’s tot erkenning van ondernemingen die sloop- of verwijderingswerkzaamheden uitvoeren waarbij belangrijke hoeveelheden asbest kunnen vrijkomen.

Voor 8 ondernemingen werd een MB genomen tot afwijking van het verbod op het gebruik van bepaalde chemische agentia (benzeen) of de opslag van ontvlambare vloeistoffen.

De voorbije legislatuur werden ook 134 toelatingen verleend (bij KB of MB) tot oprichting van een gemeenschappelijke interne dienst voor preventie en bescherming op het werk. Sedert de vereenvoudiging van de procedures voor de oprichting van een gemeenschappelijke interne preventiedienst bij KB van 26 maart 2024, werden reeds 108 kleine gemeenschappelijke interne diensten gemeld bij de AD HUA.

Verder werden 225 instellingen die vorming en bijscholing aan hulpverleners verstrekken, 14 instellingen die een cursus voor vertrouwenspersoon verstrekken en 39 instellingen die een basiscursus voor preventieadviseur verstrekken toegevoegd aan de lijsten op de website van de FOD.

Werkzaamheden in het kader van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO)

In het kader van de Internationale Arbeidsorganisatie vonden de volgende werkzaamheden plaats:

Om tegemoet te komen aan IAO-verdrag nr. 189 van de Internationale Arbeidsorganisatie m.b.t. welzijn op het werk bij dienstboden en huispersoneel werd het KB van 7 mei 2023 genomen dat specifieke maatregelen vastlegt voor het verbeteren van het welzijn op het werk van dienstboden en huispersoneel.
Bij Wet van 16 april 2023 stemde België in met het IAO-verdrag nr. 190 betreffende de uitbanning van geweld en intimidatie in de wereld van het werk uit 2019, waaraan onze FOD zeer actief heeft meegewerkt.
Tenslotte was onze FOD ook zeer actief tijdens de laatste zitting van de IAO in 2024 waar gewerkt werd aan een nieuw verdrag ter bescherming van werknemers tegen biologische agentia op het werk.

Initiatieven in samenwerking met de sociale partners (NAR)

De AD HUA ondersteunt ook de sociale partners in de Nationale Arbeidsraad (NAR) bij de pilootprojecten ter bestrijding van burn-out en de pilootprojecten innovatieve arbeidsorganisatie, die afwisselend lopen sinds 2019. In dat kader werden meerdere KB’s opgemaakt (KB 25/5/2021 en KB 9 maart 2022) en zorgt de AD HUA sinds 2020 voor de vlotte administratieve afhandeling van twee cycli burn-out en 2 cycli innovatieve arbeidsorganisatie:

Primaire preventie van burn-out
- Eerste golf (2018-2019): 200 aanvragen, waaronder 47 bedrijven en 3 sectoren die een subsidie ontvingen
- Tweede golf (2019-2020): 97 aanvragen, waaronder 36 bedrijven en 3 sectoren die een subsidie ontvingen
Innovatieve arbeidsorganisatie
- Eerste golf (2022-2024): 50 aanvragen, waaronder 26 projecten die een subsidie ontvingen
- Tweede golf (2022-2026): 64 aanvragen, waaronder 30 projecten die een subsidie ontvingen

Communicatie en sensibilisering inzake welzijn op het werk

De AD Humanisering van de Arbeid voert tal van sensibiliseringsacties uit die gericht zijn op de preventieactoren. In cijfers uitgedrukt komt dit tijdens de vorige legislatuur neer op:

249 informatiesessies (studiedagen, webinars om mensen bewust te maken van nieuwe regelgeving, netwerken van professionals) over de thema’s musculoskeletale aandoeningen, psychosociale risico's, gevaarlijke producten, re-integratie van werknemers, werkplekken, arbeidsmiddelen, ... Het programma van de sensibiliseringssessies en de presentaties worden gepubliceerd op de evenementenwebsite van de FOD Werkgelegenheid. De webinars zijn terug te bekijken op de YouTube-kanaal van de FOD Werkgelegenheid.
23 sensibiliserings- of interventie-instrumenten (gidsen, risicoanalysemethoden, films, spelletjes, ...) die via de kanalen van de FOD Werkgelegenheid ter beschikking van het publiek worden gesteld
10 gerichte campagnes om mensen bewust te maken van beroepsrisico's (bv. psychosociale risico's, musculoskeletale aandoeningen) en de gratis beschikbare instrumenten om ze te voorkomen (bv. voor KMO's: OiRA, uw online risicoanalyse)
Deelname aan 18 salons of beurzen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk
Publicatie op BeSWIC van 664 nieuwsberichten, 7 nieuwe onderwerpen of rubrieken, 20 nieuwsbrieven, 153 blogartikelen,...

Een van de grote projecten die tijdens de voorbije legislatuur werden gerealiseerd, is het Federaal Actieplan "Mentaal welzijn op het werk", dat bestaat uit 3 fasen (2021-2024):

Fase 1: Voorlichtings- en bewustmakingscampagne

De campagne, voorbereid in nauwe samenwerking met de FOD Sociale Zekerheid, vond plaats van 22 november 2021 tot 8 juni 2022. De belangrijkste acties van de campagne bestonden uit:

De site www.ikvoelmegoedophetwerk.be die informatie en advies geeft voor zowel werkgevers als werknemers;
Persconferenties en persberichten;
Radiospots op de belangrijkste bekende kanalen;
Wekelijkse posts op sociale media;
Thematische shows en video's van twee influencers, radio- en tv-presentatoren (Adrien Devyver en Evy Gruyaert);
Advertorials en banners in werkgevers-, personeels- en vakbondsbladen;
Affiches en pins bij huisartsen en arbeidsartsen via preventiediensten;
Podcasts met preventie-experts.

Fase 2: Oproep voor sectorale projecten

In 2021 heeft de AD HUA een oproep tot het indienen van projecten opgesteld die gericht zijn op het voorkomen en beheersen van psychosociale risico's op sectoraal niveau. Elk paritair comité of subcomité kon een projectaanvraag indienen. De oproep werd gelanceerd op 17 januari 2022. Van de 16 ontvangen aanvragen werden 11 sectoren geselecteerd.

Op 11/12/2023 vond een slotevenement plaats waarin de resultaten van de evaluatie van de projecten door een wetenschappelijk team werden voorgesteld. Meer info over dit evenement en over de projecten is terug te vinden op in volgend artikel: Herbeleef het slotevenement van de sectorale projecten rond de preventie van psychosociale risico's op het werk

Fase 3: Ontwikkeling van structurele maatregelen

In november 2022 werd door de Ministerraad een reeks structurele maatregelen goedgekeurd, waarvan 13 acties werden uitgevoerd door de FOD Werkgelegenheid. Deze acties kunnen worden gestructureerd rond 3 assen:

As 1 : bijzondere aandacht voor degenen die betrokken zijn bij het welzijn binnen de bedrijven, namelijk de arbeidsartsen, de preventieadviseurs psychosociale aspecten, de vertegenwoordigers van de werknemers, enz.
As 2 : de ontwikkeling en evaluatie van regelgeving die specifiek is voor de codex over het welzijn op het werk.
As 3 : de ontwikkeling van tools voor actoren op het terrein.

In het bijzonder organiseerde de FOD Werkgelegenheid in het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie een evenement op hoog niveau over mentale gezondheid en werk.

De AD HUA fungeert ook als contactpunt van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA). Tijdens de legislatuur waren er twee grote Europese campagnes:

2020-2022: “Gezond werk: verlicht de last!”: de campagne was gericht op de preventie van werkgerelateerde musculoskeletale aandoeningen (MSA's).
- Er werden 15 evenementen georganiseerd.
2023-2025: “Veiligheid en gezondheid op het werk in het digitale tijdperk”: deze campagne richt zich op de impact van nieuwe digitale technologieën op werk en werkplekken.
- Tot nu toe zijn er 8 evenementen georganiseerd.

Het focal point heeft onder meer 6 evenementen georganiseerd over andere onderwerpen in verband met gezondheid en veiligheid op het werk, deelgenomen aan internationale bijeenkomsten, samengewerkt aan diverse activiteiten met de sociale partners, beroepsverenigingen van preventieadviseurs en activiteitensectoren, ... Het gaf inhoudelijke input en commentaar voor de diverse projecten van het agentschap: onderzoek, wetenschappelijke artikels, tools, voorbereiding van de campagne en informatie over de Belgische situatie.

Het focal point is ook een officiële partner van de Roadmap on Carcinogens en organiseerde in die hoedanigheid een evenement in het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie.

De AD HUA is ook een team dat Eretekens van de Arbeid toekent. De Directie van de eretekens behandelde 32.782 dossiers.

Steun voor onderzoek op het gebied van welzijn op het werk

Ten slotte heeft de Directie van het Onderzoek over de Verbetering van de Arbeidsomstandigheden (DiOVA) 11 onderzoeksprojecten uitgevoerd. Meer info op de website van de FOD Werkgelegenheid:

Dit onderzoek maakt het mogelijk om gegevens te creëren en te verzamelen om kwaliteitsindicatoren te hebben voor de arbeidsomstandigheden in België. In het bijzonder verzamelt het DATAMINING-project alle thematische indicatoren over beroepsrisico's op één plaats.