07.05.2024
Op 1 februari 2024 doctoreerde Lien Valcke met haar proefschrift ‘‘Happiness in the Sky?’: (Atypische) tewerkstelling en welzijn in de luchtvaartsector, bij Europese piloten en cabinepersoneel, en de relatie met veiligheid(-sgedrag)’.

Dit bericht gaat dieper in op haar doctoraat en verwijst naar enkele rapporten over atypische tewerkstelling en arbeidsomstandigheden in deze sector en een recente meeting in het kader van het Belgisch voorzitterschap. Tenslotte komen ook risico’s op en rond de luchthaven en bij diverse luchthavenberoepen aan bod.

Over het doctoraat

Veiligheid vormt de kern van de luchtvaart, maar is niet zonder problemen. Hoewel de meeste aandacht uitgaat naar het technische aspect, zijn ongevallen voor 80 % te wijten aan menselijke fouten. Atypische werkgelegenheid en een dehumaniserende managementcultuur zijn een realiteit voor een deel van het cockpit- en cabinepersoneel in de Europese luchtvaart, maar worden door de luchtvaartmaatschappijen over het algemeen ontkend. Daarnaast is er een ‘race to the bottom’ van ticketprijzen. De vraag is bovendien of deze trend de arbeidsvoorwaarden in de Europese luchtvaartsector heeft beïnvloed en of het personeel nog steeds adequaat kan functioneren in een veiligheidscontext.

Over een periode van 10 jaar werden gegevens verzameld om een beeld te krijgen van geluk in de lucht (met aandacht voor mentale en fysieke gezondheid, baanonzekerheid, sociale dialoog en humaniserende/dehumaniserende managementstijlen) en de relatie daarvan met veiligheidsgedrag. De resultaten laten zien dat veiligheid samenhangt met een complexe combinatie van factoren, maar dat managementfactoren die resulteren in een gunstigere werkgelegenheidssituatie de meest gunstige omgeving lijken te creëren, die tegelijkertijd bevorderlijk is voor de veiligheid in de luchtvaart. Op het einde van het proefschrift worden suggesties geformuleerd voor management en beleid.

Het doctoraat bevat volgende 9 hoofdstukken (in het Engels):

  • Introduction
  • EU Regulatory framework occupational health and safety
  • Trends in employment conditions over the past decade
  • Frontline workers in COVID-lockdown
  • Social dialogue in aviation: transnational the answer?
  • Union satisfaction as buffer
  • Safety Scale
  • Impact on safety
  • Conclusion

In de reglementaire context van het proefschrift wordt onder andere verwezen naar volgende Europese verordeningen, die beschikbaar zijn op EUR-Lex:

De aanbevelingen zijn gegroepeerd in 5 thematische clusters:

  • Arbeidsbetrekking en -voorwaarden
  • Arbeidsveiligheid en gezondheid (‘OHS’)
  • Arbeidstijd en rusttijden
  • Opleiding en ontwikkeling van vaardigheden
  • Communicatie en feedback

Meer informatie over het doctoraat is beschikbaar op de website van de Universiteit Gent:

In volgend artikel op de website van Pulsmagazine wordt ook verwezen naar het doctoraat: Lien Valcke onderzocht welzijn van op de luchthaven.

Enkele Europese studies rond arbeidsomstandigheden in de sector

In 2015 is er op vraag van Europa een studie uitgevoerd rond het atypische werk in de luchtvaartsector. De gegevens van deze studie werden ook meegenomen in het doctoraat van Lien Valcke. De studie kan op volgende websites worden gedownload (in het Engels):

Enkele maanden na deze studie werd een soortgelijke studie gepubliceerd, die beschikbaar is in het Engels op de website van de Europese Commissie: Study on employment and working conditions in air transport and airports (PDF, 3,53 MB).

In 2019 verscheen vervolgens de ‘Ricardo study’, die beschikbaar is in het Engels op de website van het Bureau voor publicaties van de Europese Unie: Study on employment and working conditions of aircrews in the EU internal aviation market.

Een mooi overzicht van diverse studies en andere documenten vanaf 2015 kan men vinden in het Engels op de website van de ECA, onder het thema atypical employment.

Van dezelfde ECA verdient volgende survey, die beschikbaar is in het Engels op de website van ‘Eurocockpit’, een vermelding: Ramp-up up in the air: A survey by the Karolinska Institute. Het betreft een vervolgstudie van volgende studie uit 2018, die beschikbaar is in het Engels op de website van ‘Gothenburg University Publications Electronic Archive’: High flying risks (PDF, 1,23 MB).

Belgisch voorzitterschap: luchtvaartconferentie

Op 9 april 2024 organiseerde het Belgisch voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie (EU) een conferentie met als titel “Europe's Flight Plan to a Sustainable Future”.

Er waren toespraken en panels van meerdere hooggeplaatste gasten, zoals de secretaris-generaal van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO).

De thema’s van de panelgesprekken waren:

  • Zorgen voor een gelijk speelveld met niet-Europese spelers
  • Het milieuvriendelijkste luchtruim ter wereld realiseren met maatregelen voor luchtverkeersbeheer
  • Handhaving en bevordering van hoge sociale normen voor vliegtuigbemanning
  • Toekomstige EU-wetgeving voor een duurzame luchtvaart

De spreker van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) verwees onder andere naar de conclusies van een technische meeting van 24 april 2023 over de bevordering van fatsoenlijk werk om vorm te geven aan een groen, duurzaam en inclusief economisch herstel voor de burgerluchtvaartsector.

Meer informatie op de website van:

In dit kader is het ook nuttig te verwijzen naar volgend bericht op de website van de Federale Overheidsdienst Economie: 20 luchtvaartmaatschappijen op het matje geroepen voor greenwashing.

Risico’s op en rond de luchthaven en de diverse luchthavenberoepen

Hieronder worden zowel risico’s van vliegend en niet-vliegend personeel (medewerkers en derden) als risico’s voor de omgeving behandeld.

Risico’s voor medewerkers

In de luchthaven werken medewerkers in verschillende beroepscategorieën. Zij zijn onderhevig aan uiteenlopende risico’s.

Een mooi overzicht van de risico’s voor vliegend personeel wordt gegeven via het ‘National Institute for Occupational Safety and Health’ (NIOSH) op de website van de ‘Centers for Disease Control and Prevention’ (CDC), onder het thema Aircrew (in het Engels): cabineluchtkwaliteit, kanker, jet lag, besmettelijke ziekten, kosmische straling, stress, musculoskeletale aandoeningen, geluid/gehoorverlies, pesticiden, reproductie gezondheid, respiratoire symptomen en aandoeningen.

Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) biedt op zijn OSHwiki-pagina dan weer een rubriek in het Engels rond luchttransport en OSH topics.

Voor meer informatie rond aerotoxische rook, woon-werkverkeer (tijdens de nacht door vrouwen), vermoeidheid en gezondheid kan men volgende documenten raadplegen (in het Engels):

Psychosociale risico’s komen aan bod in volgende artikels:

Uitgave 110 van het Britse tijdschrift ‘Focus’ staat dan weer in het teken van Commercial aviation safety (PDF, 2,60 MB).

Tenslotte kan ook verwezen worden naar ‘SKYbrary’. ‘SKYbrary’ is een elektronische opslagplaats van kennis over veiligheid met betrekking tot vluchtuitvoering, luchtverkeersbeheer en luchtvaartveiligheid in het algemeen. Het biedt onder andere volgende thema’s (in het Engels):

Hierbij verdienen volgende 2 publicaties een vermelding:

Het Europees Vakbondsinstituut (ETUI) publiceerde op zijn beurt een aantal artikels rond luchtvaart (in het Engels):

Ook in het Duits zijn enkele documenten beschikbaar:

Verder verdient de bijdrage des airs genrés - aéronautique et genre/ Gendered Airs? Gender Studies in Aeronautics in het ‘Journal Nacelles’ (‘Passé et présent de l’aéronautique et du spatial /Past and present of aeronautics and space’) een vermelding.

Tenslotte linken we graag met volgend bericht op deze BeSWIC-website, dat ook verwees naar de hogervermelde ETUI-publicaties: arbeidsomstandigheden in de brede transportsector.

Niet-vliegend personeel

Naast vliegend personeel is er ook het niet-vliegend personeel dat met ergonomische risico’s wordt geconfronteerd, zoals medewerkers bij de bagage-afhandeling.

Hierover verschenen volgende artikels:

De arbeidsomstandigheden rond het bevrachten van een vliegtuig en alles wat daar bij komt kijken, komen aan bod in enkele werken van Fabien Brugière (in het Frans):

Bekijk in dit kader ook volgende Franstalige publicaties over grondbehandeling (al dan niet via tussenvluchten):

Risico’s voor de omgeving

Naast de risico’s voor medewerkers en derden die op de luchthaven werken, is er ook een impact op de omgeving van een luchthaven zoals geluid en gevaarlijke stoffen. Enkele voorbeelden:

Geluid

Dieselmotorenemissie (DME)

De vermindering van DME beschermt uiteraard ook de medewerkers beter.

De hierboven vermelde twee thema’s worden op de website van de Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer behandeld onder het thema Luchtvaartsector en milieu. Veiligheid en beveiliging van de luchtvaart zijn andere thema’s op de website van de FOD Mobiliteit.

Fijnstof

De problematiek van fijnstof wordt geïllustreerd door volgende Nederlandse studies:

Gezondheidseffecten (algemeen)

Rond gezondheidseffecten zijn volgende studies interessant:

Vermeldenswaardig zijn de (baanbrekende) luchtkwaliteitstudies van de luchthaven van Kopenhagen (van meer dan 10 jaar geleden) die door diverse stakeholders zijn opgepikt (en als voorbeeld zijn gesteld):

Voor de luchthaven Brussel-nationaal is er bovendien de website airportmediation, die klachten en suggesties van omwonenden verzamelt en behandelt.

Beveiliging

Ook beveiliging speelt een rol. De veiligheidsmaatregelen op Zaventem kunnen geraadpleegd worden op de website van ‘Brussels Airport’, in de rubriek Safety.

Saniport

Saniport vertegenwoordigt de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (FOD Volksgezondheid) op de luchthavens. Het ziet erop toe dat de internationale verplichtingen worden nageleefd. Deze verplichtingen hebben onder andere betrekking op:

  • controles op desinsectisatie van vliegtuigen uit landen met vectoren;
  • het vernietigen van bagages waarin zich bederfbaar voedsel bevindt;
  • het isoleren van personen waarbij een besmettelijke ziet wordt vermeld of vastgesteld (en dit in samenwerking met de regio’s);
  • het verwerken van lijkenpassen.

Meer informatie op de website van de FOD Volksgezondheid: luchthavens