29.03.2023

Op 14 maart 2023 verdedigde Karolien van Nunen haar doctoraat in de veiligheidswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen (leerstoel Vandeputte), met als titel “Safety Cultivation. An integrative approach to improve organisational safety”.

Dit artikel geeft een samenvatting van het doctoraat, gaat dieper in op het 10-jarig bestaan van de masteropleiding veiligheidswetenschappen en verwijst naar de reeks “Arbeid in Beeld”.

Over het doctoraatsonderzoek

Tijdens haar doctoraatsonderzoek focuste van Nunen op de veiligheidscultuur in organisaties. “Er bestaat al heel wat wetenschappelijk onderzoek naar het concept”, legt van Nunen uit. “Maar bijna altijd wordt het veel te eenvoudig voorgesteld. Maar veiligheid is veel meer dan het vermijden van incidenten.”

Van Nunen werkte een integraal en interdisciplinair kader voor een veiligheidscultuur in organisaties uit, eentje dat rekening houdt met de noden van het werkveld. Er hoort ook een evaluatie-instrument bij, een tool die ondernemingen een spiegel voorhoudt.

Er werden interviews en focusgroepen met 84 professionals en experten uit het werkveld gehouden. Ook namen er bijna 750 werknemers deel aan de validatie van de evaluatietool. Er is immers veel meer dan het objectief meetbare en waarneembare. Van Nunen legt uit: “Het aantal ongevallen kan je makkelijk meten, maar als je firma af en toe een ongeval kent, betekent dat niet per se dat de veiligheidscultuur slecht is. Je moet ook kijken naar het veiligheidsgevoel, naar attitudes en percepties.”

Van Nunen ontwikkelde met het ‘Integrated Safety Culture Assessment’ (ISCA) een toegepast evaluatie-instrument waarbij met technologisch, menselijke en organisatorische aspecten rekening wordt gehouden. De nieuwe tool brengt alle aspecten in kaart en dat vertaalt zich in een gedetailleerde score per veiligheidscultuurdomein.

Voor de niet-observeerbare waarnemingen zijn er uiteindelijk in totaal 87 vragen ontwikkeld, waarvan 79 voor werknemers, 72 voor managers, 62 voor veiligheidsverantwoordelijken en 38 voor externe partners. Deze zijn in 24 groepen geclusterd (in het Engels):

  • Supervisor commitment & leadership
  • Dealing with accidents
  • Dealing with near-misses
  • Victim blaming
  • Management commitment
  • Priority for safety
  • Employee commitment
  • Involving employees
  • Safety department commitment
  • Impact safety department
  • Commitment towards external parties
  • Commitment from external parties
  • Supporting environment: time and people
  • Supporting environment: safety education
  • Supporting environment: addressing inconveniences
  • Supporting environment: safety rules
  • Personal priorities
  • Safety responsibilities
  • Intention for proactive safety behaviour
  • Overall safety knowledge & competence
  • Safety knowledge & competence during safety problems
  • Trust in the organization
  • Intention to behave safely/unsafely
  • Intention to behave safely/unsafely under pressure

Van Nunen: “Het is geen one size fits all instrument […] Het instrument houdt rekening met de specifieke noden en de context van het bedrijf. Op basis van de tool kan een organisatie een erg doelgerichte verbeteringsstrategie uitwerken.”

Omwille van de grote verschillen tussen bedrijven en sectoren kunnen de scores van meerdere ondernemingen evenwel niet met elkaar vergeleken worden. Van Nunen: “De score is vooral bedoeld als een interne benchmarking: ISCA brengt de veiligheidscultuur in kaart, formuleert aanbevelingen en wil uiteindelijk veranderingen bewerkstelligen die tot een verbeterde veiligheidscultuur leiden.”

Tijdens de vraagstelling van de jury, die bestond uit em. prof. dr. Josse Van Steenberge (voorzitter), prof. dr. Koen Ponnet en prof. dr. ir. Genserik Reniers (supervisors), prof. dr. ir. Olga Aneziris, prof. dr. Paul Swuste, prof. dr. Peter Vlerick en prof. dr. Kenneth Sörensen, werd ook de link gemaakt met de voedselveiligheidscultuur die is opgenomen in verordening 2021/382/EU tot wijziging van de bijlagen bij Verordening (EG) nr. 852/2004 van het Europees Parlement en de Raad inzake levensmiddelenhygiëne wat betreft de omgang met voedselallergenen, de herverdeling van levensmiddelen en de voedselveiligheidscultuur.

Op de websites van de TU Delft en de universiteit Antwerpen kunnen de publicaties van van Nunen worden geconsulteerd:

Enkele hebben te maken met haar doctoraat (in het Engels):

Meer informatie is beschikbaar:

10 jaar master veiligheidswetenschappen

In 2022 werd het 10-jarig bestaan van de masteropleiding veiligheidswetenschappen gevierd. De bedoeling was onder andere om veel meer wetenschappelijk inzicht in de praktijk van de veiligheid te pompen. Om die reden investeerde Gilbert Vandeputte in een doctoraat en een Leerstoel. Het hogervermelde doctoraat is een gevolg hiervan. In de opleiding veiligheidswetenschappen organiseren de studenten ook een lezingenreeks. Dit werd vermeld in volgend bericht op deze BeSWIC website: Technostress: een nieuw psychosociaal risico?.

Meer informatie over de viering is beschikbaar op de website van de Universiteit Antwerpen: Master blaast 10 kaarsje uit.

Het eerste doctoraat in de opleiding veiligheidswetenschappen was dat van Marlies Sas in 2021. Het doctoraatsproefschrift is beschikbaar in het Engels op de website van de Universiteit Antwerpen: From crime hotspot to secure hotspot Unravelling the human factors of campus security (PDF, 2,59 MB).

Ter gelegenheid van het behalen van het doctoraat publiceerde de Universiteit Antwerpen volgend nieuwsbericht: Veiligheid(sgevoel) op de campus.

België heeft geen rijke traditie rond wetenschappelijk onderzoek omtrent veiligheid en gezondheid (welzijn), beveiliging en noodplanning. Dit wordt ook aangehaald in volgend BeSWIC-bericht: De brandweer van morgen: wetenschappelijk onderzoek en andere documenten.

Arbeid in beeld

De cover van het doctoraat van Karolien van Nunen is het schilderij “Les Constructeurs” van Fernand Léger (1881-1955). Vergelijkbaar met Légers waardering voor het vakmanschap – er is volgens hem geen verschil tussen een kunstenaar en een ambachtsman – tevens gekenmerkt door geometrische vormen en mechanische elementen, pretendeert dit proefschrift de samenwerking met en de waardering voor het werkveld. Bovendien weerspiegelt dit schilderij een zekere complexiteit, die aansluit bij het onderwerp van dit proefschrift, namelijk de organisatorische veiligheidscultuur als een complex en veelzijdig concept.

De afbeelding toont het schilderij “Les Constructeurs” van Fernand Léger en beeldt een arbeider af in het midden van een aantal geometrische structuren gerelateerd aan de industrie.

In het tijdschrift voor toegepaste Arbowetenschap (TtA) verschenen de laatste jaren een reeks artikels onder de noemer “Arbeid in Beeld”, waarin ook foto’s, beelden en schilderijen van kunstenaars, zoals Fernand Léger, uit diverse tijdsperioden in relatie tot arbeid centraal staan. Hieronder de 11 artikels, via de website van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne:

Tijdens de renovatie van het metrostation Kunst-Wet, die 5 jaar duurde, liep een tijdelijke tentoonstelling met foto’s van Jeroen De Vlaminck. De Vlaminck bracht een eerbetoon aan de arbeiders die op de werf aan de slag waren. Lees het bericht hierover op de website van de MIVB: Meer licht voor metrostation Kunst-Wet.

Ook in de metrotunnels van Brussel is kunst te zien. Lees hierover meer op de website van de MIVB: Een reis doorheen de grootste ondergrondse kunstgalerij van Brussel.

(Bron: Universiteit Antwerpen – maart 2023: “Veiligheid is veel meer dan ongevallen vermijden”)