Update 12/07/2023
Ieder jaar zijn er wereldwijd incidenten met gekoeld vervoer met droogijs. De Europese Industriële Gas Organisatie (EIGA) sensibiliseert over deze risico’s, zoals brandwonden en verstikkingsgevaar.
Deze informatie zal zeker van pas komen, nu één van de coronavaccins bij -70°C wordt opgeslagen en een ander bij -20°C. Deze lage opslagtemperatuur zal vermoedelijk ook bij het transport van lange afstandsreizen worden aangehouden opdat deze vaccins hun effectiviteit blijven garanderen tijdens de distributie naar de eindgebruiker.
Het zal m.a.w. een grote logistieke uitdaging vormen om een opslag- en transportnetwerk uit te bouwen die deze koude temperatuur in alle schakels van de distributie kan garanderen. Lees volgende berichten hierover op de website van:
- de Vlaamse openbare omroepzender VRT:
- Hoe vervoer je een vaccin op -70 graden over de hele wereld? Transporteconoom: "Dit is ongezien",
- Vaccins op de juiste temperatuur opslaan, verdelen en vervoeren: hoe doe je dat? Brussels Airport test het volop uit,
- Het nieuwe goud in de race om coronavaccins: bedrijf in Gent ziet vraag naar droogijsmachines pieken;
- de coronablog van de universiteit van Antwerpen: Wereldwijde verdeling COVID-vaccins wordt heuse krachttoer;
- de blog van de Antwerp Management School: Na de race voor het ontwikkeling van een Covid-vaccin, zal ook de logistieke keten een elektroshock moeten ondergaan.
Hieronder worden vermeld:
- de eigenschappen van droogijs;
- preventiemaatregelen van droogijs;
- publicaties en sensibilisatiemateriaal van EIGA (zowel koolzuurgas als droogijs) en van andere organisaties;
- enkele ongevallen met droogijs;
- het transport van vaccins en voorschriften voor verpakkingen van koel- en conditioneringsmiddelen;
- enkele berichten over de logistieke uitdagingen;
- enkele berichten rond gebruik in het dagelijkse leven.
Droogijs: eigenschappen en verschijningsvormen
Droogijs of koolzuursneeuw is de vaste vorm van koolstofdioxide of CO2. Droogijs wordt gebruikt om:
- diep te koelen, bijvoorbeeld bij voeding en farmaceutische producten;
- speciale effecten op te wekken op feestjes of in de theatertechniek, zoals het generen van een laaghangende nevel;
- te inertiseren of branden te blussen (bijvoorbeeld bij silobranden);
- bij droogijsstralen oppervlakten onbeschadigd te reinigen.
De koelcapaciteit van droogijs is hoger dan die van waterijs, zodat het geschikt is voor plaatsen waar geen energiebron beschikbaar is om lage temperaturen te bereiken.
Door sublimatie (sublimatiepunt van -78°C) gaat droogijs van een vaste vorm direct over in gasvorm. In kleine afgesloten ruimten kan de koolzuurgasconcentratie door sublimatie snel zo hoog oplopen dat mensen er onwel van kunnen worden. Om die reden mag droogijs niet worden vervoerd in een vervoermiddel waarin de bestuurder en de lading zich in dezelfde cabine bevinden.
Droogijs wordt doorgaans geleverd in standaard blokken (30 kg) of cilindrische korrels.
EIGA
De Europese Industriële Gas Vereniging (EIGA) heeft zowel over koolzuurgas als over droogijs gidsen uitgegeven. Die gidsen zijn in het Engels beschikbaar op de website van EIGA:
a) gidsen over koolzuurgas:
- Environmental Impacts of Carbon Dioxide and Dry Ice Production
- Controls on Filling Carbon Dioxide Cylinder Packages
- Safe Handling of Liquid Carbon Dioxide Containers that have Lost Pressure
- Carbon Dioxide Cylinders at Users' Premises
- Operation of Carbon Dioxide Road Tankers and Equipment while Loading and Unloading
Er is zowel een opleidingspakket uitgewerkt als een affiche om te wijzen op de verstikkingsrisico’s:
- Safety training leaflet 06: Carbon dioxide
- Carbon Dioxide Physiological Hazards -“Not just an Asphyxiant!”
De veiligheidsnieuwsbrief over “CO2 ice plugs” en “Risk of generating static electricity when using CO2 as an inerting agent / Treatment of cylinders & containers in scrap yards” is niet meer beschikbaar.
b) gidsen over droogijs
De belangrijkste EIGA-gids over droogijs is deze: Guidelines for Safe and Hygienic Handling of Dry Ice.
Maar EIGA heeft tevens een specifieke webpagina waar men sensibiliseert over de risico’s van droogijs: SL 09/22 – Safe Transport of Dry Ice – Safety Hazards
Deze webpagina bevat 2 veiligheidsfiches die voor iedereen beschikbaar zijn:
Deze campagne kadert in een bredere campagne rond het veilig vervoer van gassen en droogijs in niet aangepaste voertuigen: SL 09/22 – Safe Transport of Dry Ice – Safety Hazards
De volgende maatregelen worden door EIGA voorgesteld:
- Vermijden van ophopen van gassen.
- Zorg dat lading vastgemaakt is.
- Zorg dat bij het laden en lossen aangepast materiaal wordt gebruikt.
- Vermijd contact met droogijs omdat dit vrieswonden kan geven.
Andere organisaties
Naast EIGA zijn er nog andere organisaties die wijzen op de gevaren. Het betreft enerzijds informatie van gasfederaties en gasleveranciers en anderzijds informatie beschikbaar in de brede literatuur:
a) gasfederaties:
- Compressed Gas Association: Safe Handling, Transport, & Use of Dry Ice,
- Association Française des Gaz Comprimés (AFGC): Industrie agro-alimantaire: prévention des risques azote et gaz carbonique (PDF, 521 KB),
- British Compressed Gases Association (BCGA): Technical information sheet 7: Guidelines for the safe transportation, storage, use and disposal of dry ice products (PDF, 243 KB),
- IndustrieGaseVerband e.V. (IGV):
b) gasleveranciers:
- IJsfabriek Strombeek: Droogijs voor transport,
- Messer Group GmbH: Safety Pocket Guide No. 4: Safe transport of dry ice as a coolant (PDF, 527 KB),
- Linde: FAQ: How to Handle and Store Dry Ice?
c) in de literatuur:
- ThoughtCo: How to Handle Dry Ice Safely,
- dryiceInfo.com: Safe handling of dry ice,
- Sicherheitsbeauftragter Sicherheitsingenieur: Wie hoch ist die Gefahr von Trockeneis?
- DGUV Information 213-115: Tätigkeiten mit Trockeneis – Herstellung, Lagerung und Verwendung
- AgriSur: Précautions à prendre pour la manipulation de glace carbonique,
- Centre de prévention des infections associées aux soins Auvergne-Rhône-Alpes (CPias): Risques et bonnes pratiques de manipulation de la glace carbonique (PDF, 168 KB),
- INRS : Manipulation de carboglace : mesure de l'exposition individuelle au CO2 à l'aide de détecteurs à lecture directe.
Ongevallen met droogijs
Droogijs wordt voor verschillende toepassingen gebruikt. Niet enkel voor gekoeld vervoer van medicijnen, maar ook voor het gekoeld vervoer van voedingsmiddelen, enz. Hieronder een bloemlezing van enkele ongevallen.
In Europa:
- Welt: Der mysteriöse Trockeneis-Tod des Star-Gastronoms;
- Regio15.nl: Twee gewonden door ongeval bij het BPRC.
In de Verenigde Staten:
- CNN: Ice cream salesman's wife and mother suffocated by dry ice in car;
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Brief Report: Acute Illness from Dry Ice Exposure During Hurricane Ivan - Alabama, 2004;
- Occupational Safety and Health Administration (OSHA): Employee Dies In Freezer Of Asphyxiation;
- The Daily Mail Online: Restaurant owner who died trapped in walk-in freezer suffocated within minutes after forgetting his cell phone.
Het ongeval in 2013 in Duitsland met een chefkok heeft zelfs geleid tot een bespreking van deze risico’s op de werkgroep voor het vervoer van gevaarlijke goederen van de Economische Commissie voor Europa van de Organisatie van de Verenigde Naties (UN ECE): Accident with UN1845 Carbon dioxide, solid (dry ice) (PDF, 51 KB).
Opslag en transport van vaccins
De meeste vaccins moeten koel worden bewaard en vervoerd (tussen 2 en 8°C) en mogen ook niet bevriezen om hun effectiviteit niet te verliezen. Van het covidvaccin van Pfizer is er evenwel sprake dat het bij -70°C moet worden opgeslagen en bij het covidvaccin van Moderna is er sprake van opslag bij -20°C. Hieronder enkele publicaties over opslag en transport van vaccins in een koude keten:
- Wereldgezondheidsorganisatie: Guidelines on the international packaging and shipping of vaccines (PDF, 497 KB);
- American Academy of Pediatrics (AAP): AAP Immunization Resources: Storage and Handling Series: Safe Vaccine Transport (PDF, 224 KB);
- California Department of Public Health, Immunization Branch, Vaccines for Children Program: Transporting frozen vaccine: guidelines for emergency vaccine transport (PDF, 3,06 MB);
- CDC: Vaccine Storage and Handling Toolkit (PDF, 2,74 MB);
- Ministry of Health, Ministry of Long-Term Care, Ontario (Canada): Vaccine Storage and Handling Guidelines (PDF, 342 KB);
- Berufsgenossenschaft für Gesundheitsdienst und Wohlfahrtspflege (BGW): Patientenproben richtig versenden - Gefahrgutrechtliche Hinweise nach ADR 2019 für Human- und Tiermedizin (PDF, 2,52 MB);
- Fachstelle Biologische Sicherheit Ost (FBSO): Transport biologischer Stoffe und Organismen (PDF, 2,13 MB);
- Department of Health, Zuid-Afrika: South Africa: Cold Chain and Immunisation Operations Manual;
- Journal of Vaccines & Vaccination: COVID Vaccine Transport, Storage and Distribution: Cold Chain Management to Ensure Efficacy;
- Ministry of Health, Nieuw-Zeeland: National Standards for Vaccine Storage and Transportation for Immunisation Providers 2017 (PDF, 716 KB).
De temperatuurgevoeligheid van vaccins en het belang van de koude keten worden in deze publicaties goed beschreven:
- Wereldgezondheidsorganisatie:
- Communicable Disease Control, Manitobe (Canada): Cold Chain Protocol Vaccines and Biologics (PDF, 517 KB);
- American Association of Occupational Health Nurses (AAOHN) Journal:
- Ministry of Health, Nieuw-Zuid-Wales (Australië): Vaccine storage and cold chain management.
Voorschriften voor verpakkingen van koel- en conditioneringsmiddelen
Koel- en conditioneringsmiddelen, zoals droogijs, kunnen worden gebruikt bij de diepgekoelde opslag en transport van gevaarlijke stoffen, zoals infectueuze stoffen, en niet-gevaarlijke stoffen, bijvoorbeeld bederfelijke levensmiddelen of organen ten behoeve van transplantatie.
Voertuigen en containers waarin colli of verpakkingen met een koel- of conditioneringsmiddel worden vervoerd, moeten een speciaal waarschuwingsteken dragen. Het is de verantwoordelijkheid van de betrokkenen om dit gevaar te bepalen, rekening houdend met het gevaar dat de stoffen opleveren die voor koeling of conditionering worden gebruikt, de hoeveelheid van de te vervoeren stof, de duur van de reis en de te gebruiken soorten van omsluiting.
De verpakkingen moeten zeer lage temperaturen kunnen weerstaan en voorkomen dat er drukopbouw plaatsvindt. De verpakkingen moeten duidelijk zichtbaar en leesbaar gekenmerkt worden. Voor droogijs is dit UN 1845.
Droogijs dat in onverpakte vorm wordt gebruikt, mag niet in direct contact komen met de metalen constructie van de transporteenheid.
Meer info op de website:
- van de Nederlandse ondernemersvereniging ‘evofenedex’: ADR Wegvervoer: Vervoer van koel- en conditioneringsmiddelen;
Op de website van de DGUV Fachbereich Handel und Logistik zijn er 3 publicaties rond droogijs:
- FBHL-016: Gefährdungen beim Einsatz von Trockeneis als Kühlmittel Teil 1 – Allgemeine Informationen
- FBHL-017: Gefährdungen beim Einsatz von Trockeneis als Kühlmittel Teil 2 – Trockeneis beim Transport
- FBHL-018: Gefährdungen beim Einsatz von Trockeneis als Kühlmittel Teil 3 – Handhabung bei Konfektionierung und Lagerung
Voor het wegvervoer zijn deze regels vastgelegd in sectie 5.5.3 van de Europese overeenkomst betreffende het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over de weg (ADR).
Voor vervoer via de lucht zijn de regels vastgelegd via de “Temperature Control Regulations” (TCR) van de “International Air Transport Association” (IATA).
Over gekoeld vervoer van medische toepassingen, o.a. met droogijs, zijn er ook diverse presentaties op verschillende fora gegeven:
- SGS dangerous goods – training services: Workshop medische & biomedische zendingen (PDF, 1,56 MB);
- Wereldgezondheidsorganisatie:
- Shippers’ programme 2015-2016, Module 6: Shipping Infectious Substances with Dry Ice (PDF, 1,28 MB),
- Sensibilité des vaccins à la température (PDF, 823 KB);
- IATA Cargo webinars: AirPharma Webinar 6 oktober 2020: Industry’s readiness and preparedness to manage globally a temperature-controlled supply chain -How to meet the upcoming demand in vaccines, health, and humanitarian supplies (PDF, 3,22 MB);
- De presentaties van ISSA-event “Safety and Health Protection in the Supply Chain of Chemicals” en Cool Chain Association zijn niet meer beschikbaar.
Logistieke uitdagingen
Bepaalde logistieke operatoren zijn gespecialiseerd in diepgekoeld vervoer. Toen er meer informatie over de vaccins bekend werd gemaakt, kwam er ook meer berichtgeving over bestaande en nieuwe oplossingen die bepaalde bedrijven aanboden voor deze logistieke uitdagingen. Via zoekfuncties, zoals “transport, vaccin, droogijs” of “temperatuur gecontroleerde logistiek” en dit in verschillende talen, kan men oplossingen vinden die deze bedrijven aanbieden.
Maar ook luchthavens als deel van deze internationale logistieke ketting maken zich klaar voor deze extra gekoelde transporten.
Lees hierover onderstaande berichten in verschillende talen:
a) Brussels Airport (in België):
- Wereldwijde verdeling COVID-vaccin vraagt 8.000 jumbojets, voorbereiding moet nu beginnen zegt IATA
- Brussels Airport schrijft scenario's uit voor vaccintransport
- Brucargo launches Covid-19 vaccine transport taskforce: BRUcure
Brussels Airport is een belangrijke draaischijf in het gekoeld transport. Diverse logistieke bedrijven op Zaventem hebben het CEIV-label. Het CEIV-label werd ontwikkeld door IATA samen met de farmaceutische industrie voor tijdsgevoelige en gekoelde vrachten, zodat de koude keten kan worden bewaard.
Meer info hierover op de website:
- van Brussels Airport: Centre of Excellence in Pharmaceutical Logistics.
b) Berichten van internationale luchtvaartorganisaties en verenigingen:
Op de website van “The International Air Cargo Association” (TIACA), welke verladers, expediteurs, grondafhandelaars, luchthavens, luchtvaartmaatschappijen, fabrikanten en aanbieders van vrachtvervoeroplossingen verenigt, zijn er volgende berichten gepubliceerd:
- Transportation of COVID-19 Vaccines: Sunrays Project to help air cargo industry get ready
- Safely transporting the COVID-19 vaccine will put the supply chain to the ultimate test
Recent verscheen er op de website van de International Air Transport Association (IATA) volgende berichten:
- New IATA Guidance Prepares for Global Vaccine Distribution
- The Time to Prepare for COVID-19 Vaccine Transport is Now
c) Buitenlandse berichten:
- The New York Times: How to Ship a Vaccine at –80°C, and Other Obstacles in the Covid Fight;
- Bangkok Post: Planes, dry ice, pharmacies: logistical challenges of Covid-19 vaccines;
- Flug Revue: Vorbereitung auf eine hochsensible Fracht;
- Springer Professional: Corona-Impfstoff fordert Logistik heraus;
- United Nations Environment Programme (UNEP): Why optimized cold-chains could save a billion COVID vaccines;
- Vox: Why staying cold is so important to a Covid-19 vaccine;
- Global Biodefence: The Challenges of Vaccine Cold-Chain Distribution must be met to end the Pandemic.
Droogijs in het dagelijkse leven
Vloeibare stikstof en vloeibare en vaste koolstofdioxide kunnen worden gebruikt om allerlei middelen, voeding of farmaceutische producten diepgekoeld of bevroren te bewaren, zoals hierboven aangeduid. Daarnaast kan het worden gebruikt om bepaalde effecten op te wekken al of niet voor plezier in het dagelijkse leven.
Om op de gevaren hiervan te wijzen, hebben diverse organisaties hierover gerapporteerd:
- British Columbia Centre for Disease Control (BCCDC): Safety of novel use of liquid nitrogen and dry ice in the food and beverage industry (PDF, 586 KB);
- MySDS: Dry Ice: A Deadly Party Favour;
- ThoughtCo: Why Is Dry Ice Dangerous?
- Fondation SimplyScience: La neige carbonique, de la glace sèche!
Op youtube zijn er ook diverse filmpjes met droogijsexperimenten. Doe deze thuis niet na, zelfs niet met de nodige beschermingsmaatregelen.