21.12.2022

Update 23/08/2024

Touwen kunnen zowel in een professionele context als in een vrijetijdscontext (bijvoorbeeld bij bergbeklimmen en indoorklimmen) worden gebruikt.

In de professionele context zijn er internationale organisaties die informatie voorzien over de risico’s, maar ook opleidingen aanbieden rond allerlei situaties. Sommige landen hebben specifieke veiligheidsregels rond touwtechnieken die andere niet hebben. De uitwisseling van kennis tussen deze landen kan dan ook een meerwaarde bieden.

In dit artikel vindt u enkele voorbeelden van activiteiten of sectoren waar touwtechnieken ingezet kunnen worden. Daarnaast geeft het artikel een overzicht van enkele internationale organisaties die informatie rond touwtechnieken, ongevallen en normen met touwtechnieken aanbieden. Enkele specifieke (recreatieve) activiteiten met gebruik van touwen worden verder geïllustreerd. Tenslotte wordt er doorverwezen naar enkele berichten op deze BeSWIC website over het belang van opleidingen en het ontwikkelen van competenties.

Regelgeving, activiteiten en sectoren

Het gebruik van touwtechnieken kan men tegenkomen in vele situaties, toepassingen en sectoren, gaande van normale bedrijfsactiviteiten tot reddingsactiviteiten.

Enkele voorbeelden van situaties:

  • bouwkundige inspecties en niet-destructief onderzoek;
  • oppervlaktevoorbereiding, zandstralen, betonreparatie en schilderen van hoge structuren;
  • rotsverankering;
  • boomverzorging;
  • fotografie en cinematografie;
  • geologische onderzoeken;
  • glas- en gevelreinigen van hoge gebouwen;
  • interventies aan typisch hoge constructies zoals windmolens, pylonen (energie en telecom), koeltorens, …

Enkele voorbeelden van sectoren:

  • bouwkundige werken;
  • industrie en energie;
  • offshore;
  • telecom;
  • evenementenindustrie;
  • bos- en natuurbeheer.

In het artikel “Een job met (hoogte)verschil” op de website van de Klim- en Bergsportfederatie geven 3 personen uit verschillende sectoren een beeld van de verschillende werksituaties met touwtechnieken: Een_job_met_hoogteverschil (PDF, 360 KB). Ook de 2 video’s over het beroep van “cordistes” op de website van het Franse Onisep geven een goed beeld: Cordistes.

Monumentenwachters gebruiken touwtechnieken om historische gebouwen te inspecteren. Monumentenwacht Vlaanderen vzw geeft hierover volgende informatie op haar website:

Deze organisatie komt af en toe in het nieuws, zoals in 2022 met dit bericht op de website van de VRT: Klimmers bengelen aan Gentse Sint-Michielskerk op zoek naar loszittende stenen.

Ook de brandweer en civiele veiligheid hebben specifieke teams voor reddingen met touwtechnieken. Op de websites van enkele brandweerzones is informatie beschikbaar van RED-teams of GRIMP-teams (Groep voor Reddingen en Interventies op Moeilijke Plaatsen). Hieronder vindt u enkele Belgische websites die hierover informatie bieden:

Vermeldenswaardig is ook de organisatie Alpi-Secours van de ‘Club alpin belge’, hoewel de activiteiten van deze organisatie zich eerder situeren in de vrijetijdscontext van bergbeklimmen.

Reddingsoefeningen met touwtechnieken van hulpdiensten komen ook vaak in het nieuws. Enkele voorbeelden:

Ook de redding van een Belgische speleoloog begin november 2022 in Frankrijk door andere speleologen aan de hand van touwtechnieken kwam in het nieuws:

Soms verschijnt het werk van speleologen in het kader van oefeningen in het nieuws, zoals in dit bericht op de website van de VRT: Historische watertoren in Oostende wordt oefenruimte voor speleologie: "Klimtechnieken veilig aanleren".

In de codex over het welzijn op het werk zijn er specifieke bepalingen te vinden rond het gebruik van toegangs- en positioneringstechnieken met touwen (art. IV.-5-16 tem 19 van de codex). Meer informatie is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid): Tijdelijke werkzaamheden op hoogten.

Internationale organisaties

Volgende publicaties rond touwtechnieken zijn interessant:

Hieronder vindt u een niet-limitatieve lijst van internationale en/of buitenlandse organisaties die codes ontwikkelen en/of opleidingen geven:

In het kader van het Europees Leonardo Da Vinci-project was er ook een project over touwtechnieken, namelijk het “European professional certificate for rope access” (EPCRA). Hierover is geen informatie meer beschikbaar.

Daarnaast is er het Europees programma European Union Special Rescue (EUSR: special rescue from heights and depths). Op de website van het programma is meer informatie beschikbaar in de rubriek teaching material.

Specifiek voor bomen zijn er ook de gidsen van de ‘European Arboricultural Council’ (EAC), die beschikbaar zijn in het Engels via de website van de EAC: EAC Guides. Deze organisatie werd ook vermeld in volgend bericht op deze BeSWIC website: Het Europees kettingzaag certificaat: verplicht vanaf 1 september 2019 in bossen van de Vlaamse overheid. Op de website van HSE is er ook een thema “treework”.

Voor werken aan telecominstallaties zijn er in België de GOF-opleidingen (GSM Operator Forum) op 4 niveaus voor werken op hoogte. Hierover verscheen volgend BeSWIC-bericht: Veilig werken aan of nabij mobiel netwerkinfrastructuur.

Over touwtechnieken (IRATA) verscheen volgend BeSWIC-bericht: IRATA richtlijnen voor industriële touwtechnieken als bescherming tegen vallen.

Een goed overzicht van opleidingsinstellingen die in Zwitserland erkend zijn, is beschikbaar op de website van het Zwitserse nationaal ongevallenverzekeringsfonds SUVA, in de rubriek Travaux sur cordes. Op de pagina wordt ook verwezen naar enkele hogervermelde internationale organisaties.

Recreatieve activiteiten met gebruik van touwen

In de inleiding werd reeds verwezen naar enkele activiteiten in een professionele context zoals bouwkundige inspecties, rotsverankering, boomverzorging, gevelreiniging en inspectie van hoge gebouwen en monumenten, interventies aan typisch hoge constructies zoals windmolens, pylonen (energie en telecom) en koeltorens of reddingsteams van de brandweer of civiele veiligheid.

Maar ook in een niet professionele context (vrije tijd/recreatief) kan men het betreden of gebruik maken van touwen en touwtechnieken tegenkomen. We denken hierbij aan muurklimmen, touwenparcours, via ferrata (klettersteig) en tokkelbanen (deathride).

Er is immers regelgeving rond deze vrije tijdsactiviteiten beschikbaar op de website van de FOD Economie. Welke activiteit onder welke regelgeving valt (extreme ontspanningsevenementen, actieve ontspanningsevenementen, speelterreinen en speeltoestellen, kermistoestellen, pretparken) wordt mooi weergegeven in een vergelijkende tabel.

Is er tevens sprake van een professioneel begeleider, die de vrijetijdsbeoefening begeleidt, dan valt deze begeleider ook onder de bepalingen van de welzijnswet.

Rond muurklimmen en structuren zijn volgende publicaties beschikbaar:

Rond het bouwen van routes van klimparcours zijn volgende publicaties beschikbaar:

Rond competenties en opleidingsniveaus van muurklimmen zijn volgende publicaties beschikbaar:

Rond touwenparcours en tokkelbanen (taggle rope/zipline/deathride) zijn volgende publicaties beschikbaar:

Er bestaan ook 2 normen nl EN 12572 kunstmatige klimconstructies en EN 15567 touwenparcours.

Volgende artikelen uit volgende 2 tijdschriften geven ook goed de problematiek van recreatieve activiteiten weer:

Rond buitenklimmen vind je veel info op de website van de International Climbing and Mountaineering Federation (UIAA) onder de rubriek safety. Er bestaan ook diverse medische gidsen. Eén ervan gaat over reizen op grote hoogte en een andere over werken in hypoxische condities. Deze laatste gids werd ook vermeld in dit BeSWIC-artikel: Risico’s van koelkamers in de fruitsector.

In het kader van bungeespringen zijn volgende documenten vermeldenswaardig:

De FOD Economie nam deel aan een Europese Prosafe controlecampagne over bergbeklimmingsuitrustingen. Lees de resultaten van de campagne op de website van de FOD Economie: Europese Controlecampagne JA2016 bergbeklimmingsuitrusting - Belgische resultaten 2018-2019.

In het kader van buiten activiteiten/recreatie zijn volgende 2 documenten op de website van de European Confederation of Outdoor Employers (EC-OE) te vermelden:

Ongevallen

“Nul risico” bestaat niet. Bij iedere activiteit kunnen er immers ongevallen gebeuren. Als er iets gebeurt tijdens activiteiten waarbij touwen worden ingezet, kunnen de gevolgen ernstig tot dodelijk zijn. Volgend nieuwsbericht van het Franstalige Sudinfo illustreert dit gevaar aan de hand van een incident waarbij men met touwtechnieken een silo vanbinnen reinigde: L’ouvrier enseveli sous de l’oxyde de zinc chez Hydrometal à Engis est décédé.

In maart 2019 werden 2 Franse bedrijven veroordeeld voor een dodelijk ongeval op 12 maart 2012. Meer informatie hierover is beschikbaar in het Frans op de website van BFMTV: cordistes morts dans un silo à sucre: les entreprises condamnées à une forte amende.

Daarnaast zijn er ook organisaties die informeren over ongevallen of actoren aanmoedigen om ongevallen te melden:

Specifiek voor touwtechnieken of bij werken op hoogte (waarbij een valharnas wordt ingezet), bestaat het risicoveld hangtrauma (Engels “harnas suspension trauma”; Frans: “le traumatisme de suspension”).

Wanneer iemand gevallen is en in het harnas bungelt, oefenen de beenbanden van het harnas druk uit op de aderen. De bloedsomloop wordt zo verstoord. Ook de organen zullen steeds slechter gaan functioneren met uiteindelijk de dood tot gevolg (binnen de 30 minuten). Lussen (“relief straps”), waar de voeten kunnen instaan, zijn een oplossing. Enkele publicaties over dit risicoveld:

Op deze BeSWIC website vindt u ook een algemene thematische toelichting rond redding en hulpverlening in specifieke situaties.

Daarnaast kan de impact (kinetische energie) van vallende voorwerpen vanuit de hoogte groot zijn. Op de website van IRATA wordt aandacht besteed aan dit risicoveld. Ook het “Dropped Objects Prevention Scheme” op de website van Dropsonline verschaft hierover informatie. Hieronder enkele van de IRATA-documenten (in het Engels):

Normen

Hieronder vindt u een niet-limitatieve lijst van normen over het onderwerp:

De touwtechnieken en uitrusting die voor werkzaamheden op hoogte in de industrie en de boomteelt worden gebruikt, zijn de laatste 15 jaar snel geëvolueerd. Lees het onderzoeksproject in het Engels op de website van HSE: CRR 364/2001 Industrial rope access - Investigation into items of personal protective equipment.  

Competenties

“Rigging” is één element van touwtechnieken. In het kader van VCA moeten voor taken waarbij hijstoebehoren (kettingen, lengen, touwen) wordt gebruikt specifieke opleidingen worden gevolgd om te scoren voor vraag “3.4 kritieke taken”, namelijk:

  • IS-006: Aanslaan en uitwijzen van kritieke lasten
  • AV-004: Aanslaan en uitwijzen van niet-kritieke lasten

De Global Wind Organisation (GWO) voorziet ook een opleiding slinger – signaller (SLS) voor de off-shore windindustrie.

Plaatsen en hangen van podiumtechnisch materiaal (met een deelaspect “rigging”) is ook één van de 10 competenties die beschreven wordt in volgend BeSWIC-artikel: Europees veiligheidspaspoort voor de theater- en eventindustrie.

Tenslotte zijn er op deze BeSWIC website nog andere artikels verschenen die met competenties te maken hebben: