14.02.2024
Vaak gebruiken bedrijven onderaannemingsketens om arbeidsrelaties te verhullen, belastings- en socialezekerheidverplichtingen te omzeilen, hoofdelijke aansprakelijkheid te vermijden en zich te onttrekken aan controles door arbeidsinspectiediensten. Deze praktijken geven aanleiding tot uitbuiting, fraude en andere arbeidsmisbruiken, die vaak grensoverschrijdende van aard zijn. Als onderaanneming op de juiste manier wordt gedaan, hoeft het niet per se een probleem te zijn.

Dit artikel gaat dieper in op:

Campagnes

Campagne “who’s the boss?” van de ‘European Federation of Building and Woodworkers’ (EFBWW)

De EFBWW roept op tot een nieuwe specifieke Europese aanpak voor betere regels inzake onderaanneming en de handhaving daarvan. De Europese Commissie moet volgens de EFBWW deze dynamiek gebruiken om snel met wetgevingsvoorstellen te komen in de volgende tien prioritaire gebieden:

  • strengere regels inzake onderaanneming bij overheidsopdrachten;
  • de onderaannemingsketen zowel verticaal als horizontaal beperken;
  • volledige gezamenlijke en hoofdelijke aansprakelijkheid;
  • zorgvuldigheidsvereiste (“due diligence”);
  • digitale handhavingsinstrumenten voor werknemers;
  • digitale ondernemingsregisters;
  • gedetacheerde werknemers in onderaannemingsketens beschermen;
  • versterking van de vakbondsvertegenwoordigers van de werknemers en van de Europese Ondernemingsraden;
  • doeltreffende arbeidsinspecties en klachtenmechanismen;
  • gelijk loon en gelijke rechten voor gelijk werk;

Bekijk hierover op de website van de EFBWW:

De campagne wordt ondersteund met divers materiaal in 10 talen en een positiepaper in 5 talen:

Ook het Europees Verbond van Vakverenigingen (ETUC) heeft over deze campagne bericht (in het Engels): Who's the Boss - Stop exploitation in subcontracting chains.

Tien jaar voor deze campagne werd een soortgelijke campagne gevoerd, onder de naam Stop social dumping.

In het verleden heeft de EFBWW ook andere campagnes rond arbeidsomstandigheden gehouden. Meer informatie in het Engels op de website van de EFBWW:

‘European Labour Authority’ (ELA): eerlijke bouw

Op 17 oktober 2023 heeft de ELA een voorlichtingscampagne voor een eerlijke bouw gelanceerd. Het doel van de campagne is ervoor te zorgen dat informatie over de wetgeving die van toepassing is in de bouwsector daadwerkelijk gedetacheerde werknemers en werkgevers bereikt.

Het campagnemateriaal bevat 2 video’s en een brochure in een 30-tal talen. Over de informatiebrochure verscheen volgend nieuwsbericht op de website van de ELA: Leaflet: “Posted Workers in the Construction Sector: Know your Rights and Obligations” is available online now!.

Bekijk de brochure op de website van de ELA:

Volgende 2 rapporten verdienen ook een vermelding:

Campagne “Blue Hart”

Op 24 juli 2023 lanceerde de toenmalige minister van Justitie Vincent Van Quickenborne deze campagne officieel in Luik. Bij die gelegenheid stelde hij het gloednieuwe unieke nummer van het Belgisch meldpunt voor slachtoffers van mensenhandel voor: 078 05 58 00. De campagnewebsite is beschikbaar in 24 talen. In 2022, toen de website nog beschikbaar was in 12 talen, kwam dit aan bod in volgend BeSWIC-artikel: CAO Basisveiligheidsopleidingen voor de bouwsector.

Bovendien werden in 2023 de gevels van verschillende gebouwen in het land ter gelegenheid van de werelddag tegen mensenhandel (30 juli) in het blauw verlicht als teken van steun. Het thema voor het jaar 2023 was: Reach every victim of trafficking, leave no one behind.

Er zijn 4 kerngedachten:

  • elk slachtoffer van mensenhandel telt, laat niemand achter;
  • het geld volgen;
  • Interdepartementale Cel versterkt de coördinatie;
  • Federale Gerechtelijke Politie stuurt bij.

Lees volgende berichten hierover:

De start van deze campagne in 2022 werd ook vermeld:

Op de website van de Verenigde Naties vindt men ook meer uitleg over de Blue Heart-campagne.

Vakbonden

De vakbond bieden ook themapagina’s, dossiers of campagnes rond dit thema.

Het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV) heeft geen specifiek thema waar deze aspecten gegroepeerd voorkomen, maar biedt wel een aantal artikels over het thema:

Onderzoeksprojecten

‘European Construction Industry Federation’ (FIEC)

De FIEC heeft aan aantal projecten rond sociale fraude (in het Engels):

Daarnaast heeft de FIEC enkele projecten rond “health&safety”:

Europees Verbond van Vakverenigingen (ETUC)

Tussen 2019 en 2021 liep een project van het ETUC om de rechten van werknemers in onderaannemingsketens te waarborgen door middel van een consistentere Europese aanpak van onderaanneming. Eén van de 6 cases was de Belgische “Rive Gauche”-zaak in Charleroi. Meer informatie hierover in het Engels op de website van ETUI: Securing workers' rights in subcontracting chains.

Het project bestond uit 3 fasen:

  • fase 1: Case studies;
  • fase 2: Analyse van wettelijke bepalingen over onderaanneming in de Europese Unie (EU);
  • Fase 3: Sociale clausules bij de tenuitvoerlegging van de richtlijnen inzake overheidsopdrachten 2014.

Naast documenten over de 3 fases zijn er ook aanbevelingen en leaflets gemaakt in 5 talen.

De aanbevelingen bestaan uit:

  • maatregelen voor verhoogde aansprakelijkheid;
  • praktijken voor het garanderen van fatsoenlijk werk;
  • normen voor meer transparantie;
  • instrumenten voor effectieve handhaving en toegang tot de rechter.

De leaflets zijn beschikbaar in het Engels en het Frans op de website van de ETUC:

‘Occupational Safety and Health of Posted Workers’ (POOSH)

Dit project brengt onderzoeksinstellingen en bevoegde overheidsinstanties uit 7 landen, waaronder België, samen om het waarborgen van veiligheid en gezondheid op het werk en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden/arbeidsvoorwaarden voor gedetacheerde werknemers in beeld te brengen.

Ten eerste zet het project transnationale samenwerking tussen nationale bevoegde instanties, sociale partners, denktanks en niet-gouvernementele organisaties (ngo's) op en/of verbetert deze verder met als doel het uitwisselen van beste praktijken en ervaringen rond rechten van gedetacheerde werknemers.

Ten tweede vergroot het de toegankelijkheid en kwaliteit van informatie voor gedetacheerde werknemers, werkgevers en nationale bevoegde autoriteiten door een uitgebreide transnationale “e-Observatory” voor veiligheid en gezondheid op het werk te ontwikkelen.

Tot slot faciliteert het project interdisciplinaire en grensoverschrijdende academische samenwerking om een verzameling van 9 nationale casestudies en een vergelijkende studie op te leveren. Het produceert educatief materiaal in 11 talen.

De documenten kunnen via de website van POOSH gedownload worden (in het Engels):

Leerstoel van de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) aan de universiteit Gent

De SIOD-leerstoel startte in het academiejaar 2023-2024 en loopt tot het academiejaar 2027-2028. Om de verschillende inspectiediensten de nodige ondersteuning en juridische omkadering te geven, zal het ‘International Research Institute on Social Fraud’ (IRIS) van de Gentse rechtsfaculteit een voltijds wetenschappelijk medewerker aanwerven.

Lees hierover volgend bericht op de website van:

Andere relevante organisaties

Hieronder vindt u nog enkele andere organisaties in binnen- en buitenland met documenten of rubrieken rond het thema.

Binnenland

Buitenland

Mensenhandel en mensensmokkel: internationale organisaties, wettelijke basis en onderzoekscommissies

Op internationaal vlak volgen diverse organisaties het fenomeen op, zoals de Verenigde Naties (VN), de Raad van Europa, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en de Europese Unie (in het Engels):

Nationaal speelt de wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van mensenhandel en van de kinderpornografie en de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers een belangrijke rol.

Daarnaast waren er 2 onderzoekscommissies die respectievelijk op 18 maart 1994 en 12 juni 2023 hun eindverslag in De Kamer voorstelden. De eerste onderzoekscommissie werd ingesteld nadat in 1992 een ophefmakend boek “Ze zijn zo lief meneer” van journalist Chris De Stoop verscheen.

Verschillende Belgische organisaties hebben webpagina’s gewijd aan de problematiek. Enkele voorbeelden:

Ook het Comité P heeft hier een “Cahier” aan gewijd: Politie, mensenhandel en prostitutie (PDF, 4,37 MB).

Er bestaan ook enkele omzendbrieven van het College van Procureurs-generaal rond de materie. Deze zijn momenteel niet allemaal publiek beschikbaar:

Enkele situaties waarbij mensen in precaire omstandigheden terechtkomen

Vluchtelingen en illegalen kunnen zowel tijdens hun vlucht naar als hun verblijf in het westen terecht komen in diverse precaire omstandigheden. In deze paragraaf bespreken we 3 elementen hiervan: inklimmen in wagens, gebruik van kleine bootjes en de slechte huisvesting.

Inklimmen in wagens

Diverse transportmiddelen zoals schepen en boten van allerlei grootte en voertuigen zoals vrachtwagens worden gebruikt (of eerder misbruikt) in het kader van mensensmokkel. Wat betreft voertuigen pogen transportbedrijven de indringing van deze migranten in voertuigen te verhinderen. Hieronder enkele documenten van organisaties om het indringen te verhinderen:

Ook scanners kunnen een parking veiliger maken en de aanwezigheid van transmigranten in de lading detecteren. Meer informatie hierover op de website van:

Dat de indringing in voertuigen soms een nefaste afloop kent, bewijzen de 39 Vietnamezen die in 2019 levensloos werden aangetroffen in een koelwagen. Zowel de zaak Borealis als de dodelijke afloop van deze Vietnamezen stond vermeld in het jaarlijkse evaluatieverslag 2022 van Myria: Mensenhandel en mensensmokkel: gebonden door schuld.

Gebruik van kleine bootjes

Voor 2020 probeerden migranten vooral via de laadruimte van vrachtwagens het Verenigd Koninkrijk te bereiken. Sinds dat jaar veranderde de tendens geleidelijk naar overtochten met kleine bootjes vanuit Noord-Frankrijk en is momenteel de meest voorkomende modus operandi.

Tijdens een persmoment op 7 juli 2023 in Zeebrugge stelde de federale politie een sensibiliseringscampagne voor om zowel de handelaars van nautisch materiaal als burgers te stimuleren om elke verdachte aankoop of beweging op het strand aan de politie te melden. Lees hierover volgend bericht op de website van de federale politie: De Federale Politie lanceert oproep naar handelaars en burgers: ‘HELP LEVENS REDDEN’.

Huisvesting

Vlaanderen heeft recent afwijkende bepalingen goedgekeurd op de huisvestiging van seizoensarbeid. Het betreft het Ministerieel besluit van 4 september 2023 besluit tot wijziging van het ministerieel besluit van 7 december 2020 tot vaststelling van de modellen van conformiteitsattesten voor zelfstandige woningen, kamerwoningen en kamerwoningen bestemd voor de huisvesting van seizoenarbeiders en tot het bepalen van de wijze waarop het agentschap Wonen-Vlaanderen kennis krijgt van de afgifte van een conformiteitsattest of het nemen van een besluit ongeschiktheid, onbewoonbaarheid of over bewoning.

Meer info kan ook gevonden worden op de website van Vlaanderen: Specifiek kader voor tijdelijke huisvesting arbeidskrachten in werking op 1 oktober 2023.

Ook de collectieve arbeidsovereenkomst van 16 november 2022 betreffende het omgaan met migrerende uitzendkrachten binnen PC 322 is het vermelden waard. Artikel 10 tot en met 12 bevat bepalingen rond het ter beschikking stellen van woonruimte.

Sommige vluchtelingen en zeker daklozen leven echter op straat en hebben dus geen menswaardige huisvesting. Meer informatie hierover:

Recente gebeurtenissen met dodelijke ongevallen of gebeurtenissen met een vermoeden van sociale fraude

Het fenomeen van sociale fraude kwam in de schijnwerpers door enkele gebeurtenissen van de laatste jaren bij bedrijven die telkens met onderaannemers werkten, en enkele dodelijke buitenlandse werknemers (meestal met detachering), al of niet gelinkt aan mensenhandel en mensensmokkel. De Borealis-case kwam genoegzaam in de pers, maar er zijn ook andere voorbeelden die het nieuws haalden. Soms is het bericht enkel beschikbaar in de taal van het taalgebied waar de gebeurtenis zich heeft voorgedaan.

Een overzicht van enkele dodelijke ongevallen bij bouwprojecten:

Andere voorvallen bij bedrijven, zowel in de bouwsector als in sectoren buiten de bouw (met vermoeden van sociale fraude):

Ook in Nederland zijn er recente voorvallen in de pers:

Dit gaf op zijn beurt aanleiding tot een reactie vanuit de Nederlandse regering: Kabinet overweegt nieuwe boetes en beloningen tegen arbeidsongevallen.

De zaak Borealis heeft veel deining veroorzaakt. Dit voorval kwam ook aan bod in de hoger vermelde onderzoekscommissie die op 12 juni 2023 zijn resultaten publiceerde.

Over dit voorval zijn volgende documenten en initiatieven nuttig om te vermelden:

Ook de FOD Werkgelegenheid heeft een deel van het jaarverslag 2021 gewijd aan illegale tewerkstelling, sociale dumping en mensenhandel: Controle van gedetacheerde derdelanders: een voortdurende strijd tegen illegale tewerkstelling, sociale dumping en mensenhandel.

Bestaande Europese, Benelux, Belgische en regionale wetgevingen

Rond aanpassingen van de Europese detacheringsrichtlijn (onder andere om aspecten van sociale fraude beter te kunnen capteren) zijn volgende documenten, gidsen of websites nuttig:

Ook de Benelux heeft een vorm van softregelgeving met de “aanbeveling van het Benelux Comité van Ministers betreffende de ontwikkeling van een multilaterale samenwerking in de strijd tegen grensoverschrijdende sociale fraude op Benelux- en Europees niveau – M (2015) 7” en de aanbeveling van 25 november 2016 inzake de sociale dumping.

In het kader van controle op sociale fraude in het wervervoer, is het Beneluxverdrag van Luik het vermelden waard. Lees hierover volgend bericht op de website van Benelux: Verdrag van Luik van start: Benelux-weginspectiediensten controleren samen personen- en goederenvervoer.

Rond frauduleuze uitzendkantoren zijn bovendien recent volgende documenten beschikbaar op de website van Benelux:

Daarnaast verscheen er ondertussen in Vlaanderen naar aanleiding van de zaak Borealis aangepaste wetgeving (los van Europese initiatieven). Op 30 november 2023 verscheen in het Belgische Staatsblad het decreet van 27 oktober 2023 tot wijziging van de wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers, het decreet houdende sociaalrechtelijk toezicht van 30 april 2004, het decreet van 22 december 2017 houdende een premie om de transitie van werkzoekenden naar ondernemerschap te stimuleren en het decreet van 10 december 2010 betreffende de private arbeidsbemiddeling (ook wel decreet ketenaansprakelijkheid genoemd).

De respectieve historiek en het advies van dit decreet:

In uitvoering van het federaal actieplan naar aanleiding van hoger vermelde onderzoekscommissie werd tenslotte Klaus Vanhoutte in 2023 aangesteld als nationaal coördinator. Lees volgend bericht hierover op ‘EMN Belgium’: Klaus Vanhoutte is benoemd tot nationaal coördinator voor de strijd tegen mensenhandel en -smokkel.

Twee Europese initiatieven: Verbod op dwangarbeid (verordening) en passende zorgvuldigheid in het bedrijfsleven (richtlijn)

De internationale gemeenschap heeft zich ertoe verbonden dwangarbeid tegen 2030 uit te bannen (SDG 8.7). Het doel van dit voorstel tot verordening is het in de Europese Unie (EU) in de handel brengen, het op de EU-markt aanbieden en de uitvoer uit de EU van producten die zijn vervaardigd met dwangarbeid, met inbegrip van gedwongen kinderarbeid te verbieden. Zowel in de mededeling over waardig werk wereldwijd als de richtlijn inzake passende zorgvuldigheid in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid werd hiernaar verwezen. Een goed overzicht van de stand van zaken kan gevonden worden in het Engels op de website van het Europees parlement, onder de rubriek “Legislative train”: Regulation on prohibiting products made with forced labour on the Union market.

Daarnaast hebben De Raad en het Europees Parlement in december 2023 een voorlopig akkoord bereikt over de richtlijn passende zorgvuldigheid in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid (in het jargon als CSDD). Doel is zowel in de EU als in de rest van de wereld het milieu en de mensenrechten beter te beschermen. De nieuwe richtlijn verplicht grote ondernemingen om de negatieve effecten van hun eigen activiteiten, maar ook die van hun dochter­ondernemingen en zakenpartners, op het milieu en de mensenrechten aan banden te leggen. Een goed overzicht van de stand van zaken kan gevonden worden in het Engels op de website van het Europees parlement onder de rubriek “Legislative train”: Corporate Sustainability Due Diligence.

Nauw hiermee verbonden is de richtlijn (EU) 2022/2464 van het Europees Parlement en de Raad van 14 december 2022 tot wijziging van Verordening (EU) nr. 537/2014, Richtlijn 2004/109/EG, Richtlijn 2006/43/EG en Richtlijn 2013/34/EU, met betrekking tot duurzaamheidsrapportering door ondernemingen (in het jargon CSRD). Wat er moet gerapporteerd worden ligt vast in gedelegeerde Verordening (EU) 2023/2772 van de Commissie van 31 juli 2023 tot aanvulling van Richtlijn 2013/34/EU van het Europees Parlement en de Raad wat betreft standaarden voor duurzaamheidsrapportage. De website van de Europese Commissie heeft hierover een webpagina in het Engels: Corporate sustainability reporting.

Het ABVV heeft een brochure gemaakt over zorgplicht, zonder te verwijzen naar (toekomstige) regelgeving: Zorgplicht, wat is dat eigenlijk? In De Kamer is een wetsvoorstel houdende de instelling van een zorg- en verantwoordingsplicht voor de ondernemingen, over hun hele waardeketen heen neergelegd.

Bekijk ook volgende berichten over deze 2 toekomstige Europese regelgevingen:

Relevante BeSWIC-berichten

Over sociale fraude en sociale dumping zijn in het verleden al enkele berichten op BeSWIC verschenen. Hieronder enkele voorbeelden: