23.04.2013

Update 07/10/2022

Recent werd een fruithandelaar onwel in een zuurstofarme koelkamer van zijn bedrijf bij het controleren van het fruit. De man moest gereanimeerd worden en werd in kritieke toestand overgebracht naar het ziekenhuis. In het verleden zijn hiermee nog incidenten en doden gevallen. 

Hieronder verneemt u meer over:

  • de risico’s in de fruitsector
  • zuurstofarme toepassingen in verschillende sectoren en de gezondheidseffecten. In de wetenschappelijke literatuur is de Engelse term voor verlaagd zuurstofgehalte “hypoxic air” en voor zeer lage zuurstofgehalten “ultra low oxygen”.

Ultra low oxygen cellen in de fruitsector

Om het jaar rond fruit te kunnen leveren, wordt het opgeslagen in koelcellen. Het fruit wordt daarom geconditioneerd bewaard onder vastgestelde temperatuurwaarden en luchtsamenstellingen.

Voorwaarden voor een lange houdbaarheid en goede kwaliteit zijn een lage temperatuur, een zeer laag zuurstofgehalte en een verhoogd CO2-gehalte. Het rijpingsproces van fruit wordt dan namelijk sterk vertraagd.

Om aan voornoemde voorwaarden te kunnen voldoen, moeten de koelruimten hermetisch van de buitenlucht worden afgesloten. Het opgeslagen fruit zal door ‘ademen’ de zuurstof in de afgesloten ruimte gaan verbruiken. De hoeveelheid zuurstof zal dan dalen en uiteindelijk uitkomen op circa 1%.

Deze hermetisch van de buitenlucht afgesloten koelruimten met een zeer laag zuurstofgehalte noemt men Ultra Low Oxygen-cellen of afgekort ULO-cellen.

Risico’s door zeer lage zuurstofconcentratie in de ULO-cellen

In lage zuurstofconcentraties kan een mens niet overleven. Vandaar dat men strikte procedures in acht moeten nemen als men die ruimten wil betreden voor bijvoorbeeld een monstername van het fruit.

Enkele hulpmiddelen bij staalnames zijn:

  • waarschuwingsstikkers
  • sleutelsysteem
  • zuurstofaanduiding
  • buddy-systeem
  • de procedure van betreden van besloten ruimte toepassen.

Ook de lay-out van de opslag is belangrijk.

De Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO) heeft in 2009 een protocol uitgewerkt. Het protocol is beschikbaar via deze link. Aanleiding waren enkele dodelijke ongevallen met ULO-cellen. Sedert 2020 is de NFO en Stigas bezig het protocol aan te passen. De nieuwe versie is in 2023 beschikbaar. NFO blijft in zijn berichtgeving sensibiliseren over dodelijke ongevallen in de sector of ongevallen met ULO-cellen wat wordt geïllustreerd met dit bericht: Acht dodelijke ongevallen in de agrarische en groene sector in 2019. Ook Stigas heeft een rubriek over ULO-cellen waarbij je het protocol van 2023 kan consulteren.

In 2017 heeft de AD Toezicht op het welzijn op het werk een campagne uitgevoerd omtrent deze problematiek in de Limburgse fruitstreek. Naar aanleiding hiervan heeft de Boerenbond een webpagina veiligheid in en rondom ULO-koelcellen gemaakt en heeft Preventagri Vlaanderen het protocol ULO-cellen voor tuinbouwbedrijven gemaakt. De aankondiging van de campagne verscheen ook in een publicatie van de Boerenbond: ULO-koelcellen zijn niet zonder gevaar (pag 6-7). De resultaten van de campagne bij 34 bedrijven en 1134 ULO-koelcellen werd in 2018 aan de sector toegelicht in deze presentatie.

Andere risico’s in de fruitsector

Naast lage zuurstofconcentratie in koelcellen zijn er ook nog andere risico’s in de fruitsector, zoals gevaarlijke stoffen, fysieke belasting en machines. De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft daarover deze brochure uitgegeven: Arbeidsrisico’s fruitteelt. Ook koude kan een rol spelen, zoals geïllustreerd wordt door de Arbocatalogus van Stigas. Daarnaast heeft CLB Externe Preventie de folder Welzijn binnen de fruitsector uitgewerkt en is er ondertussen dit BeSWIC-bericht gemaakt: Risico’s in de land- en tuinbouw en de hovenierssector.

Verlaagde zuurstoftoepassingen als brandpreventieconcept

Naast de hoger vermelde toepassing om rijpingsprocessen te controleren, wordt verlaagde zuurstofconcentratie voornamelijk als brandpreventieconcept gebruikt. Bij verlaagde zuurstofconcentraties van 17% tot zelfs 15% kan de brand niet ontstaan of zich minder snel uitbreiden, zodat de schade beperkt blijft.

Zo wordt verlaagde zuurstofconcentratie als brandpreventieconcept gebruikt in:

  • datacenters
  • opslagruimten voor waardevolle zaken
  • archieven
  • diepvries- en gekoelde ruimten.

Een aantal organisaties en verzekeraars hebben diverse richtlijnen opgesteld voor het veilig gebruik van verlaagde zuurstof als brandpreventieconcept. Enkele gekende codes van goede praktijk zijn:

De Britse norm BSI PAS95 “Hypoxic fire prevention systems for occupiable spaces – specification” is niet meer geldig omdat er ondertussen na 2014 internationale normen hierover gemaakt zijn. Het betreft o.a.:

Meer info

Artikels over ongevallen in een ULO-koelcel

Veiligheid in ULO-koelcellen

De publicaties “Niet van dat benauwde – projectverslag fruitteelt”, het artikel “ULO: denk aan uw veiligheid!” in Veilingklokje van september 2011 en andere publicaties (UNIDO, verzekeringen in Nederland, station fruitière) zijn niet meer beschikbaar.

Op de websites van constructeurs van ULO-cellen is ook informatie beschikbaar.

Brandbeveiligingssystemen gebaseerd op inertisering en zuurstofreductie (algemeen) en in een aantal toepassingen en sectoren

Volgende artikels handelen in het algemeen hierover:

En volgende artikels zijn specifiek toegepast op datacenters, bibliotheken/erfgoed en magazijnen:

Gezondheidseffecten van verlaagde zuurstofconcentratie