Update 20/02/2023
Riolen veilig afsluiten om werken aan de buizen uit te voeren, is minder eenvoudig dan het lijkt. Aquafin, dat instaat voor de zuivering van de oppervlaktewateren in Vlaanderen, heeft daarom samen met een aantal aannemers en fabrikanten een richtlijn opgesteld om de risico’s bij het afstoppen van grote watervolumes te minimaliseren.
Opblaasbare rioolafsluiters
De meeste riolen in Vlaanderen vervoeren een mengsel van afvalwater en regenwater, waardoor het rioolwater bij regenweer plotseling sterk in volume kan toenemen. Sommige stelsels hebben via overstorten ook een verbinding naar de zee of een rivier, waardoor er nog grotere watervolumes in de rioolbuizen kunnen lopen. Een onschuldige stroom rioolwater kan dan in korte tijd veranderen in een kolkende, dodelijke watermassa.
Bij werken aan de riolering en onderhoudswerken aan tanks en putten worden meestal opblaasbare afsluiters gebruikt. Het meest courant zijn de opblaasbare rubberen cilinders. Die moeten de juiste diameter hebben en op de juiste druk worden gebracht om optimaal te kunnen functioneren. Als ze te hard worden opgeblazen, kunnen ze scheuren en losschieten.
De handleidingen van de fabrikanten beschrijven vaak de toepassing van hun product in optimale en droge omstandigheden. In werkelijkheid is dit zelden het geval. De binnenwand van buizen uit kunststof of gres kan erg glad zijn. Ook door slibafzetting of de vorming van een biofilm op de buiswand kan die herleid worden in een glijbaan. Maar ook scherpe uitsteeksels in beschadigde buizen of aangehechte zeepokken in kustgebieden kunnen een gevaar vormen voor de rubberen delen van de afsluiter.
Tsunami-risico
Als de rioolafsluiter in een buis losschiet en het stelsel is verbonden met de zee of een rivier, dan treedt er een heus tsunami-effect op door de onuitputtelijke watervoorraad achter de afsluiter. Alles en iedereen die zich in de rioolput bevindt, wordt weggespoeld en met dodelijke kracht tegen de putwanden gesmakt. De werkruimte vult zich razendsnel; overlevenden kunnen zich zelden in veiligheid brengen.
Zo kwam op 29 november 2011 een arbeider om het leven in een rioolput in Oostende. Hij was aan de slag om een betonnen wand te storten in een bouwput in de Oostendse haven. Een grote ballon moest de rioleringsbuis afsluiten die in de put liep, om zo te verhinderen dat er zeewater in de put zou stromen. Maar de ballon scheurde en begaf het. De man werd overspoeld en tientallen meters meegesleurd in een andere rioolbuis.
Artikels over het ongeval van 29 november 2011 vindt u op de websites van:
- Het Nieuwsblad: Arbeidsinspectie onderzoekt dood in rioolbuis
- De Standaard: ‘Dichtende’ ballon in beslag genomen
Maar er zijn ook andere voorvallen:
- 29 november 1989 in de Verenigde Staten: Sewer Worker Dies When Inflatable Sewer Plug Bursts in Washington, D.C.
- Oktober 2012 in Hong Kong: Work Safety Alert: Rupture of an Inflatable Pipe Plug
Richtlijn kan levens redden
Een multidisciplinair team van Aquafin heeft zich een jaar lang gebogen over de verschillende types van rioolafsluiters en de mogelijke risico’s in kaart gebracht. Het resultaat is een richtlijn die aangeeft welke type afsluiter in welke omstandigheden veilig gebruikt kan worden.
De belangrijkste factor bij het gebruik van afsluiters is de tegendruk van het zich ophopende rioolwater, waarvan de kracht nog verhoogt als de afsluiter losschiet en de hele watermassa plots in beweging komt.
De risicomatrix is ingedeeld in 4 gebieden. Als de diameter van de buis klein is en de te verwachten waterdruk achter de rioolafsluiter laag, volstaat het om de voorschriften van de fabrikant of leverancier op te volgen. Bij grotere diameters en meer tegendruk raadt Aquafin aan om de afsluitcilinders maar tot twee derde van hun maximale diameter op te blazen. Anders houden ze te weinig contactoppervlak met de buis en kunnen ze gemakkelijk losschieten.
Bij grote diameters en/of hoge drukkrachten moet de tegendruk achter de afsluiter permanent bemeten worden of moeten er bij het tsunamirisico extra debietbeperkende maatregelen worden genomen. Dat gebeurt in samenspraak met de studieverantwoordelijke of leidend ingenieur.
Ook eenvoudige preventiemaatregelen, zoals het plaatsen van zware zakken klei voor de rioolafsluiter, kan het debiet dat plots kan vrijkomen sterk beperken. Door die tijdswinst krijgen de mensen die de werken uitvoeren, intussen wél de kans om zich in veiligheid te brengen.
Met de zoektermen “Inflatable pipe plug” in het Engels, “obturateurs” in het Frans en “Kanalabsperrblase, Rohrdichtkissen” in het Duits kan nog meer informatie bekomen worden.
Meer info
- U kunt de richtlijn voor de veilige plaatsing van opblaasbare rioolafsluiters raadplegen op de website van Aquafin:
- De webpagina ‘Veilig werken’ op de website van Aquafin bevat ook informatie over andere risico’s bij werken in riolen, putten en waterzuivering:
- Opleidingspakket ‘Veilig putten inspecteren’
- Ergotools voor het openen van deksels: Ergotools van Aquafin
- Online leerpakket ‘Biologische agentia’
- Diverse voorschriften “veilig werken en technische voorschriften”
- Artikel over de risico’s van waterstofsulfide: Waterstofsulfide: een dodelijk gevaar
- Artikels:
- European Federation of National Associations of Water and Wastewater Services (Eureau)
- Websites van contractoren van waterbouw en duikactiviteiten:
- Info rond lessen uit water- en duikongevallen:
- Lessen uit incidenten op de website van de International Marine Contractors Association (IMCA): IMCA Safety Flashes
- Brandweer Nederland: waterongevallen
- Presentatie over riool en veiligheid op de National Watertechnologie week op 22 maart 2017 in Gorinchem
- Op de website van Vlario: sleufloze technieken
- Code van goede praktijk rond “Obturateurs” op de website van de Fédération Nationale des Syndicats de l’Assainissement et de la Maintenance Industrielle (FNSA)
- De publicatie op DGUV (in het Duits) Branche Abwasserentsorgung (hoofdstuk 3.9 Sicheres Arbeiten mit Rohrabsperrgeräten)