De voorbije jaren verschenen op Europees vlak enkele studies rond het welzijn van muzikanten. Tegen de achtergrond van de COVID-19-pandemie vonden de afgelopen jaren enkele ontwikkelingen plaats in de muziekindustrie, die een impact hebben gehad op de bredere creatieve en culturele sectoren.
In dit artikel worden deze studies kort besproken, samen met enkele recente evoluties in de sociale zekerheid van artiesten. Tenslotte wordt verwezen naar enkele BeSWIC-berichten over het brede thema van arbeidsomstandigheden voor artiesten.
Studies
“The status and working conditions of artists and cultural and creative professionals”
Deze studie werd uitgevoerd door het ‘European Expert Network on Culture and Audiovisual’ (EENCA) in opdracht van het directoraat-generaal Onderwijs, Jeugdzaken, Sport en Cultuur (DG EAC) van de Europese Commissie. Eén van de concrete acties van de Europese Agenda voor Cultuur is het ondersteunen van lidstaten bij het waarborgen van een eerlijke beloning voor kunstenaars en scheppers door middel van algemene en sectorspecifieke dialogen.
Deze studie onderzoekt de status en de werkomstandigheden van kunstenaars en creatieve professionals. Dit omvat onderzoek naar de carrièrepaden van kunstenaars en culturele en creatieve professionals, inclusief ondernemerschap, de aard van het inkomen en de invloed van de markt, toegang tot financiering, sociale zekerheid en grensoverschrijdende mobiliteit. De studie bevat zowel een literatuurstudie als een empirisch gedeelte. De interviews werden uitgevoerd bij muzikanten en stakeholders uit de gehele Europese Unie (EU). Ook Belgische onderzoeksinstellingen hebben meegewerkt aan de studie.
Er worden tenslotte ook aanbevelingen gedaan in verschillende categorieën:
- algemene aanbevelingen om de status en arbeidsomstandigheden te verbeteren;
- aanbevelingen met betrekking tot de grensoverschrijdende mobiliteit van kunstenaars en culturele en creatieve professionals;
- aanbevelingen met betrekking tot loopbaanontwikkeling;
- aanbevelingen met betrekking tot financiering;
- aanbevelingen met betrekking tot de vrijheid van kunstzinnige expressie.
De studie is beschikbaar in het Engels op de website van het ‘European Expert Network on Culture and Audiovisual’ (EENCA): the status and working conditions of artists and cultural and creative professionals.
Ook andere kunstenorganisaties hebben de studie overgenomen in hun berichtgeving. Meer informatie is beschikbaar in het Engels op de website van:
- de Europese Commissie, in de rubriek ‘Culture and Creativity’: Study on artists’ working conditions published;
- ‘On the move’: The Status and Working Conditions of Artists and Cultural and Creative Professionals;
- ‘International network for contemporary performing arts’ (IETM): New EU report on the status and working conditions of artists and cultural and creative professionals;
- ‘International Federation of Musicians’: The DG EAC of the European Commission is publishing a study on workers in the European creative sector;
- ‘Culture Action Europe’: Study on artists’ working conditions published;
- ‘International Theatre Institute (ITI) Action Committee for Artist Rights’: Study on the Status of Artists in the EU.
“The health and wellbeing of professional musicians and music creators in the EU”
Dit rapport is één van de acties van het initiatief ‘Music Moves Europe’, dat het kader vormt voor EU-acties ter ondersteuning van de Europese muzieksector. KU Leuven, HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, Idewe en Luca School of Arts deden de redactie van dit rapport.
Het rapport belicht de belangrijkste risico's voor de fysieke en mentale gezondheid van professionele musici en muziekmakers. Het toont voorbeelden van succesvol beleid en succesvolle praktijken uit verschillende EU-lidstaten om deze risico's aan te pakken.
Het rapport geeft drie belangrijke boodschappen:
- Nationale en lokale overheden moeten aandacht besteden aan alle aspecten van gezondheid en welzijn van muziekprofessionals. Dit omvat onder andere risico's van podiumangst, eenzaamheid en sociale angst, financiële onzekerheid, fysieke belasting en aandoeningen, lawaai-geïnduceerd gehoorverlies, slaapstoornissen, stemschade, drugs- en alcoholgebruik, gezichtsproblemen en depressie.
- Geestelijk welzijn van musici wordt vaak over het hoofd gezien als een onderwerp in curricula van muziekscholen. Elk hoger onderwijs muziekschool curriculum moet een substantieel en verplicht onderdeel bevatten over psychologische en mentaal welzijn risico's en preventie.
- Het zoeken naar professionele mentale en fysieke therapie is te duur voor de meeste muzikanten. Nationale, regionale en lokale overheden moeten ervoor zorgen dat behandelingen niet buitensporig duur zijn voor muziekmakers. Overheden zouden moeten overwegen om een systeem te ontwikkelen waarbij een deel van de specifieke behandelingskosten voor musici rechtstreeks door de ziektekostenverzekering wordt gedekt of vergoed.
De studie is beschikbaar in het Engels op de website van de Europese Commissie, in de rubriek ‘Culture and Creativity’: Commission publishes report on health and wellbeing of musicians.
Ook andere kunstenorganisaties hebben de studie overgenomen in hun berichtgeving. Meer informatie op de website van:
- HIVA KU Leuven: The health and wellbeing of professional musicians and music creators in the EU – insights from research for policy and practice;
- ‘Culture Action Europe’ (in het Engels): The health and wellbeing of professional musicians and music creators in the EU;
- Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals: Rapport Europese Commissie over gezondheid en welzijn professionele musici en muziekmakers in EU;
- ‘The International Federation of Arts Councils and Culture Agencies (IFACCA)’ (in het Engels): The health and wellbeing of professional musicians and music creators in the EU;
- ‘Culture agora’ (in het Engels): Health & wellbeing of professional musicians/music creators in the EU.
In het Tijdschrift van het Steunpunt Werk (2/2022) verscheen een artikel van Dries Van Herreweghe en Lode Vermeersch (HIVA/KU Leuven) dat beknopt de belangrijkste onderzoeksresultaten van dat Europees onderzoek weergeeft: ‘Staying alive’: gezondheid en welzijn van professionele muzikanten binnen de moderne muziekindustrie.
In de algemene pers (het Nieuwsblad) verscheen hierover ook een artikel: Professionele muzikanten krijgen te maken met grote mentale en fysieke druk: “Harde stiel”.
“The status and working conditions of artists and cultural and creative professionals: Report of the OMC (Open Method of Coordination) group of EU Member States' experts”
De open coördinatiemethode (OCM) in de Europese Unie kan worden omschreven als een vorm van "zachte" wetgeving. Het is een vorm van intergouvernementele beleidsvorming die niet resulteert in bindende EU-wetgeving en waarvoor EU-landen geen wetten hoeven in te voeren of te wijzigen.
De studie heeft zicht vooral gefocust op:
- kunstenaarsstatus en sociale zekerheid;
- EU-kader voor arbeidsomstandigheden in de culturele en creatieve sectoren;
- eerlijke praktijken;
- vaardigheden en levenslang leren;
- artistieke vrijheid.
De studie is beschikbaar in het Engels op de website van de Europese Commissie, in de rubriek ‘Culture and Creativity’: EU Experts publish recommendations to improve working conditions of artists and cultural and creative professionals.
Ook andere kunstenorganisaties hebben de studie overgenomen in hun berichtgeving. Meer informatie in het Engels op de website van:
- ‘Creative Europe Desk Ireland’: EU Report on Working Conditions of Artists + Cultural Professionals;
- ‘European Dancehouse network’: The status and working conditions of artists;
- ‘Dutch Culture’: The Status and Working Conditions of Artists and Cultural and Creative Professionals;
- ‘Culture Portugal’: report "the status and working conditions of artists and cultural;
- ‘Creative Europe Desk’: De status en arbeidsomstandigheden van kunstenaars en culturele en creatieve professionals.
Sociale zekerheid in de kunsten
De Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid (FOD Sociale Zekerheid) faciliteert en ondersteunt de consultatie van de culturele sector via het digitaal platform Working in the Arts, als een innovatief voorbeeld van burgerparticipatie. Het initiatief is een gevolg van de beslissing van de regering om het kunstenaarsstatuut te verbeteren.
Het project omvat drie werven: oprichting en installatie van een technische werkgroep die de juridische basis vormgeeft, een raadpleging van en overleg met de sector via een digitaal participatieplatform en overleg met de sociale partners.
Meer informatie is beschikbaar op de website van de FOD Sociale Zekerheid: Working in the arts.
Ondertussen verschenen de wet van 16 december 2022 tot oprichting van de Kunstwerkcommissie en tot verbetering van de sociale bescherming van kunstwerkers en het koninklijk besluit van 13 maart 2023 betreffende de werking van de Kunstwerkcommissie, de criteria en de procedure voor de erkenning van de kunstenfederaties en tot verbetering van de sociale bescherming van kunstwerkers, met een verslag aan de Koning, dat uiterlijk op 1 januari 2024 in werking treedt.
Over deze regelgeving verscheen volgende berichten:
- op de website van de FOD Sociale Zekerheid: Hervorming van het kunstenaarsstatuut;
- op de portaalsite van de Belgische sociale zekerheid: Hervorming van het kunstenaarsstatuut;
- op de website van overleg kunstenorganisaties is een goed overzicht te vinden van de tot standkoming van deze regelgeving: Wet Kunstwerkattest gestemd: wat betekent het concreet voor kunstenaars?.
BeSWIC-artikels
Op deze BeSWIC-website zijn in het verleden verschillende berichten verschenen rond het aspect arbeidsomstandigheden en de brede groep artiesten en performers:
- Arbeidsomstandigheden van artiesten en kunstenaars
- Europees veiligheidspaspoort voor de theater- en eventindustrie
- Lancering veiligheidspaspoort in de podiumkunsten
- Actieplan grensoverschrijdend gedrag in de mediasector
- Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector
- Veiligheid in de entertainmentsector
- OiRA tool voor de podiumkunsten
- OiRA tools voor de live performance sector
Op andere websites
Volgende initiatieven en documenten zijn het vermelden waard:
- ‘Musicians Union’: de webpagina “Musicians' Wellbeing Guidance Pack“ (in het Engels);
- de Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals: het item over Arbo en één over veilig geluid;
- ‘Voices of Europe’ (in het Engels): Status and Working Conditions of Artists and Cultural and Creative Professionals
- Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) (in het Engels): The Future of Work in the Arts and Entertainment Sector;
- op de website van Vlaanderen:
- Loont passie? Een onderzoek naar de sociaaleconomische positie van professionele kunstenaars in Vlaanderen (versie 2016), ook beschikbaar op de website van Kunsten: loont passie,
- Loont passie? meting 2 (2021); ook beschikbaar op de website van Kunsten: loont passie.
Bekijk ook de aanbeveling van de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) van 1980 op de website van de UNESCO: 1980 Recommendation concerning the Status of the Artist.