De landbouwsector in de Europese Unie (EU) is immers afhankelijk van arbeidsmigranten uit recent toegetreden lidstaten, Europese landen buiten de EU en niet-Europese landen. Het rapport van Oxfam benadrukt de systematische schending van arbeids- en mensenrechtenwetgeving met betrekking tot 2,4 miljoen arbeidsmigranten.
Dit artikel gaat dieper in op dit rapport en het begrip sociale conditionaliteit. Daarnaast wordt er verwezen naar enkele artikelen op BeSWIC over risico’s in de land- en tuinbouwsector.
Over het rapport
De Oxfam-studie werd uitgevoerd in 9 Europese landen: Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Italië, Nederland, Polen, Spanje en Zweden. Hieronder vindt u enkele conclusies van het rapport terug.
Arbeidsmigranten worden onder het minimumloon betaald (uitgezonderd in Finland), waarbij vrouwen doorgaans lagere salarissen ontvangen. Men loopt het risico op seksueel misbruik, intimidatietechnieken en geweld naar aanleiding van stakingen. Werknemers met tijdelijke vergunningen of een onregelmatige status lopen een groter risico op uitbuiting vanwege hun onzekere arbeidssituatie.
De huisvesting is vaak overbevolkt, duur en geïsoleerd. Vrouwelijke arbeiders maken melding van gevallen van seksuele chantage door huisvestingsverantwoordelijken. Sommige arbeiders wonen in geïmproviseerde krotten, waar soms geen stromend water, verwarming en afvalinzameling is en waar een risico bestaat op ziektes en brand.
Ongevallen en verwondingen komen vaak voor doordat werkgevers geen adequate opleiding en beschermende uitrusting geven, vooral in Spanje en Italië. Zo stierf een man nadat hij, in een hitte van 44 °C, tijdens een hele dag werken geen water had gekregen.
Oxfam geeft aanbevelingen over:
- een garantie voor mensenrechten in de landbouwindustrie via de recent goedgekeurde regelgeving inzake duurzaamheid in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid (in het Engels de ‘Corporate (Sustainability) Due Diligence Directive’: CS3D);
- bevordering van de vertegenwoordiging en verdediging van migrerende landbouwarbeiders in vakbonden;
- betere huisvestingsmogelijkheden door voldoende financiering;
- ervoor zorgen dat arbeiders een opleiding krijgen in een taal die ze begrijpen en dat ze de uitrusting hebben die ze nodig hebben;
- toegang tot verblijfsvergunningen en economische compensatie voor migranten met een onregelmatige status die overlevenden zijn van arbeidsovertredingen;
- het implementeren van sterkere sociale voorwaarden in het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de EU, waarbij landbouwprogramma's en -betalingen zich strikt houden aan arbeids- en sociale normen (sociale conditionaliteit).
Deze zaken worden besproken in de hoofdstukken over arbeidsomstandigheden, huisvesting, veiligheid en gezondheid, impact na de covid-19 pandemie en aanbevelingen.
Meer informatie is beschikbaar in het Engels op de website van Oxfam: Millions of migrant farm workers exploited in Europe’s fields, says Oxfam.
Meer informatie over het ‘SafeHabitus’-project, waar dit onderzoek in kadert, is beschikbaar op de website SafeHabitus.
De studie van Oxfam werd ook overgenomen in andere berichten op volgende websites:
- Landbouwleven: Arbeidsmigranten in de Europese landbouwsector worden structureel uitgebuit;
- VILT: Oxfam hekelt "structurele uitbuiting" arbeidsmigranten in Europese landbouw;
- Trends/‘Le vif’ (in het Frans): Les travailleurs migrants du secteur agricole européen sont exploités, selon Oxfam< ;
- ‘L’agence Europe’ (in het Frans): Des millions de travailleurs agricoles migrants sont exploités dans l'UE, constate Oxfam dans un rapport.
Andere informatiebronnen rond uitbuiting van arbeidsmigranten
In het verleden verschenen al soortgelijke studies en documenten:
- over de landbouwsector:
- op de website van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO):
- in het Engels: Decent and Productive Work in Agriculture,
- in het Frans: Travail productif et décent dans l’agriculture,
- op de website van ‘Lighthouse Reports’ (in het Engels): Invisible Workers: modern slavery conditions for migrant workers on EU's farms at height of pandemic,
- Europees Vakbondsinstituut (ETUI):
- in het Engels: HesaMag #23 – Spring 2021: Workers in the food chain,
- in het Frans: HesaMag #23 - 1er semestre 2021: Les travailleurs de la chaîne alimentaire;
- op de website van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO):
- over andere sectoren:
- op de website van het Europees Bureau voor de grondrechten:
- wetenschappelijk artikel via ‘Taylor & Francis online’ (in het Engels): Essential, lonely and exploited: why mobile EU workers’ labour rights are not enforced,
- op de website van ‘The Bureau of Investigative Journalism’ (in het Engels): Trapped in work: Lifting the lid on exploitation faced by migrant workers in the UK's visa system.
In een kamerbrief van juni 2024 benadrukt de Nederlandse Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de noodzaak voor betere ondersteuning van arbeidsmigranten in Nederland.
Er zijn diverse initiatieven gestart om arbeidsmigranten beter te informeren en te ondersteunen. Het project ‘Work in NL’ (WIN) richt zich op het coördineren van informatie, hulp en ondersteuning in alle 35 arbeidsmarktregio’s.
Het beoogt:
- Taalvaardigheid verbeteren
- Voorlichting in landen van herkomst
- Toegang tot specialistische hulp
- Beter geïnformeerd en ondersteund
Lees het bericht hierover op de website van Rijksoverheid: Kamerbrief over betere ondersteuning voor (EU-)arbeidsmigrant.
Campagne “Rechten voor elke seizoen”
De Europese arbeidsautoriteit (ELA) heeft in 2021 een bewustmakingscampagne gevoerd “rechten voor elk seizoen”, waarbij het de aandacht vestigt op de noodzaak om eerlijke en veilige arbeidsomstandigheden voor seizoenarbeiders. Lees hierover volgend BeSWIC-bericht: Campagne ter bescherming van het welzijn van seizoenarbeiders.
‘Corporate Due Diligence Directive’ (CS3D)
De richtlijn (EU) 2022/2464 met betrekking tot duurzaamheidsrapportering door ondernemingen (CS3D) werd al vermeld in volgend BeSWIC-bericht: Sociale fraude en mensenhandel: campagnes, onderzoeksprojecten, informatiebronnen en wetgevende initiatieven.
Nadat de richtlijn op 24 april 2024 in het Europees Parlement werd goedgekeurd, heeft de Raad de tekst op 24 mei 2024 goedgekeurd. Lees hierover volgend bericht op de website van de Raad van de Europese Unie: Raad geeft groen licht voor richtlijn over duurzaamheid in bedrijfsleven. Dit betekent dat deze richtlijn binnenkort in het Europees Publicatieblad zal verschijnen.
Sociale conditionaliteit
Het begrip “sociale conditionaliteit” werd gedefinieerd in artikel 14 van verordening (EU) 2021/2115 van het Europees Parlement en de Raad van 2 december 2021 tot vaststelling van voorschriften inzake steun voor de strategische plannen die de lidstaten in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid opstellen (strategische GLB-plannen) en die uit het Europees Landbouwgarantiefonds (ELGF) en het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo) worden gefinancierd, en tot intrekking van Verordeningen (EU) nr. 1305/2013 en (EU) nr. 1307/2013.
Uiterlijk met ingang van 1 januari 2025 zal landbouwers en andere begunstigden die rechtstreeks betalingen ontvangen uit diverse fondsen een administratieve sanctie worden opgelegd als zij niet voldoen aan de vereisten in verband met de toepasselijke arbeidsvoorwaarden of werkgeversverplichtingen die voortvloeien uit 3 richtlijnen die in bijlage IV van de verordening vermeld zijn (artikel 14).
Het betreft inbreuken op of het niet voldoen aan artikel 3, 4, 5, 6, 8, 10 en 13 van de transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden (richtlijn (EU) 2019/1152), art 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 en 12 van de kaderrichtlijn 89/391/EEG en artikel 3, 4, 5, 6, 7, 8 en 9 van de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid bij het gebruik door werknemers van arbeidsmiddelen (richtlijn 2009/104/EG).
Bij de totstandkoming van hoger vermelde verordening over het gemeenschappelijk landbouwbeleid (‘common agriculture policy CAP’ in het Engels) werd door diverse stakeholders over het nieuwe begrip sociale conditionaliteit bericht (in het Engels):
- ‘European Public Service Union’ (EPSU): The new CAP needs social conditionality: End exploitation and raise labour standards in European agriculture;
- Europees Verbond van Vakverenigingen (ETUC): the new CAP needs social conditionality (PDF, 506 KB);
- ‘Amnesty International’: Open letter: The new CAP needs social conditionality;
- ‘EU CAP network’: CAP Reform: Is 'Social Conditionality' the Answer for Agri-workers?;
- ‘European Federation of Food, Agriculture and Tourism Trade Unions’ (EFFAT): Press Release | Open Letter: The new CAP needs Social Conditionality.
Er bestaat ook een conditionaliteit op het vlak van klimaat en milieu, met inbegrip van water, lucht, grond en biodiversiteit van ecosystemen, volksgezondheid en gezondheid van planten en dierenwelzijn (artikel 12).
Relevante BeSWIC-berichten
Op deze BeSWIC-website zijn al vele artikels verschenen voor de land- en tuinbouwsector. Bovendien verscheen eind 2022 een update van berichten over de sector: Campagne rond brandveiligheid in de land- en tuinbouw en updates van BeSWIC-berichten over risico’s in de sector.
Nadien zijn nog volgende berichten verschenen:
- Fermentatieprocessen kunnen dodelijk zijn
- 3 filmpjes van Prevent Agri over de gevaren van mest- en kuilgassen en luchtwassers
- Seizoenarbeiders en gedetacheerde werknemers: 19 affiches rond 4 risicovelden in 8 talen
- GROENGEK(L)EURD: het kwaliteitslabel voor tuinaannemers
In de context van psychosociale risico’s, waar ook de FOD Werkgelegenheid sterk op inzet, verdient volgend evenement tevens een vermelding. Op 19 juni 2023 heeft het Vlaams Ruraal Netwerk, samen met de collega’s van het Departement Landbouw en Visserij, een netwerkmoment over het welbevinden van landbouwers georganiseerd. Lees het verslag van het netwerkevent op de website van het Vlaams Ruraal Netwerk: Verslag netwerkevent welbevinden van landbouwers - 19 juni 2023.