10.07.2015

Update 17/10/2023

Tijdens de eerste wereldoorlog (WOI) werden er niet enkel de eerste gifgasaanvallen uitgevoerd, maar in die periode heeft de Duitse bezetter ook een elektrische versperring van bijna 450 km langs de grens tussen België en Nederland geïnstalleerd. De dodendraad liep van het Zwin in Knokke tot de voorsteden van Aken. In dit artikel krijgt u een kort overzicht over de Dodendraad, enkele herdenkingen, andere muren en elektriciteitsdraden als afscherming en de gevaren van elektriciteit

Dodendraad

Historisch overzicht

De dodendraad kwam er omdat Duitse soldaten er niet in slaagden om de kilometerslange grens hermetisch af te sluiten.

In april 1915 startten Duitse geniesoldaten en vrijwillige Belgische werklieden met het installeren van de draad. Op diverse plaatsen begonnen ze met de bouw van losse stroken. De eerste stukken waren volledig klaar in juli 1915. Op 24 juli 1915 werd de draadversperring van stroom voorzien. De laatste stukken waren pas klaar medio 1916.

Het waren dennenhouten palen, waarop ze porseleinen isolatoren plaatsten om de stroomdraden aan te bevestigen. De versperring telde vijf of zes draden op een dertigtal centimeter van elkaar gespannen met een spanning van 2000 Volt. Ongeveer om de 2000 meter was er een elektrisch schakelhuis om de draad van stroom te voorzien en om bepaalde zones spanningsloos te zetten.

Er werden patrouilles gelopen die de opdracht kregen te vuren op alles wat bewoog. Schattingen spreken van meer dan 1000 doden. Allerlei technieken werden gebruikt om toch voorbij de dodendraad te geraken.

De mensen waren toen nog niet vertrouwd met de gevaren van elektriciteit. Het is bekend dat mensen de draden handmatig getest hebben, meestal met de dood tot gevolg. Er hingen witte borden, waarop in drie talen stond geschreven “Hoogspanningsleiding, levensgevaar!”. Priesters waarschuwden de gelovigen vanop de kansel voor de gevaren van de dodendraad. Leerkrachten deden hetzelfde in hun klas.

Lees meer over de dodendraad op deze websites:

Herdenkingen en voordrachten

Op verschillende plaatsen in het land wordt die gebeurtenis herdacht:

Professor Alex Vanneste met zijn boek “De Doodendraad : De elektrische draadversperring aan de Oost- en Zeeuws-Vlaamse grens tijdens de Eerste Wereldoorlog” heeft diverse voordrachten hierover gegeven. Een greep hieruit:

Publicaties en artikels

De dodendraad was ook opgenomen in editie 10 van de Nederlandstalige oorlogskranten 1914-1918.

Oorlogskranten

Ter herdenking van WOI werden wekelijks rond een bepaald thema een oorlogskrant uit de periode van WOI uitgebracht:

Andere plaatsen in de wereld met een muur als afscherming

Ook op andere plaatsen in de wereld later in de geschiedenis werden soortgelijke muren of ‘gordijnen’ gebouwd. Denk maar aan de Berlijnse Muur, het ijzeren gordijn tijdens de koude oorlog, de muur in Cyprus (Nicosia), de muur in Palestina en recent de muur die men in Hongarije wil oprichten om migrantenstromen tegen te houden.

Artikels over die muren:

Ook diverse versterkingen en fortengordels, al of niet tijdens oorlogsperiodes, kunnen worden beschouwd als soortgelijke afschermingen. Denk hierbij aan de Chinese Muur of de Atlantic Wall in de 2e wereldoorlog. De Duitsers hebben ook tijdens de 1e wereldoorlog de Belgische kust militair versterkt; lees daarover meer in dit artikel “Beton in de duinen: de Duitse kustverdediging tijdens de Eerste Wereldoorlog (PDF, 2,75 MB)”

Sommige muren om volkeren te scheiden, zijn ondertussen verdwenen. Soms zijn er historische herdenkingen hiervan. Illustratief is het Canvasprogramma ‘Het ijzeren gordijn’. In die roadmovie fietsen journalist Rob Heirbaut en Europa-kenner Hendrik Vos langs het IJzeren Gordijn, 25 jaar na de val van de Berlijnse Muur.

Andere toepassingen met elektriciteit

Draden voorzien van elektriciteit worden ook toegepast om dieren binnen een omheining te houden. Niet enkel om het eerder ongevaarlijk vee op een weide te houden, maar ook om bijvoorbeeld gevaarlijke dieren af te schermen van de bezoekers in de zoo. In bepaalde landen wordt ook elektrische draad gebruikt om zijn eigendom te beschermen.

Meer info over die toepassingen:

Ook was er de laatste jaren Vlaamse regelgeving en rechtspraak rond het gebruik van elektrische halsbanden bij honden. Lees hierover:

Minder vredelievende doeleinden van elektriciteit is de elektrische stoel als uitvoering van de doodstraf in enkele federale staten van de Verenigde Staten of het bedwelmen en doden van dieren. De reglementaire context van die laatste toepassing is het koninklijk besluit van 16 januari 1998 inzake de bescherming van dieren bij het slachten of doden.

Koperdieven langs spoorwegen zijn ook al geëlectrocuteerd even als illegalen in de Kanaaltunnel die op een shuttletrein klauterden.

Gevaren van elektriciteit

Regelgeving

Er is een reglementair kader rond de gevaren van elektriciteit:

  • de bepalingen van het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI)
  • het koninklijk beluit van 4 december 2012 betreffende de minimale voorschriften inzake veiligheid van elektrische installaties op arbeidsplaatsen
  • de regels van Synergrid, de federatie van de netbeheerders elektriciteit en aardgas in België.

Meer info over die 3 reglementen:

Tegelijkertijd zijn er ook publicaties daarover:

Aanduiding van elektrische gevaren

Het artikel 261 van het AREI bepaalt in welke omstandigheden waarschuwingsborden men moet gebruiken tegen de elektrische gevaren. In artikel 268, 7 van het AREI is er sprake dat op zorgvuldig gekozen plaatsen een handleiding wordt aangeplakt betreffende het toedienen van de eerste zorgen ingeval van een ongeval te wijten aan elektriciteit.

Het pictogram dat wijst op deze gevaren is volgens de norm ISO 7010 de “bliksemschicht” (gevaarlijke elektrische spanning: W012):

Bliksemschicht

In het najaar 2019 werd het AREI omgevormd tot 3 boeken. Artikel 261 AREI is telkens opgenomen in afdeling 9.4.1 en art. 268 AREI in afdeling 9.1.1.

Meer info